به گزارش پايگاه خبري مفاز، به تازگی کتاب «تغییر دین در میسیولوژی» به کوشش سیدجعفر هاتف‌الحسینی از سوی انتشارات آبان چاپ و منتشر شده است. مؤلف این کتاب که طلبه درس خارج حوزه علمیه اصفهان است، هفت جلد کتاب میسیولوژی تألیف کرده که در جشنواره علامه حلی کشوری، به‌عنوان کتاب سطح چهار حوزه برگزیده شده و پژوهشگر حوزه تاریخ تبشیر، کلام مسیحیت و مدل‌های میسیولوژی تبلیغی است.
هاتف‌الحسینی در گفت‌وگویی درباره عنوان و موضوع کتاب، اظهار کرد: میسیولوژی، علمی جدید و میان‌رشته‌ای شامل جامعه‌شناسی، روانشناسی، انسان‌شناسی، اقتصاد و ارتباطات است و نوعی علم تبلیغی بسیار مهم محسوب می‌شود. در واقع، این علم به مبلغان کمک می‌کند تا اتفاقات درباره خود را درک کنند و نگاه صرفاً کلامی به مسائل نداشته باشند.
وی افزود: در روانشناسی دین، بخشی به نام convert وجود دارد، یعنی علل روانی که باعث تغییر کیش در افراد می‌شود. برخلاف نظر بسیاری که فکر می‌کنند تغییر دین، یک اتفاق کلامی و اعتقادی صرف است، نظریات مطرح در حوزه روانشناسی دین، این پدیده را موضوعی چندبعدی و چندوجهی می‌دانند که علاوه بر جنبه کلامی، ابعاد روانی، اجتماعی و خانوادگی را نیز در بر می‌گیرد. همه نظریه‌پردازان، در خصوص تغییر دین بر بحران هویت مانور می‌دهند، بحرانی که از دوره بلوغ شروع می‌شود و اگر حل نشود، فرد در مواجهه با ادیان دیگر، تغییر کیش می‌دهد.
این نویسنده و پژوهشگر علم میسیولوژی تصریح کرد: بیشتر نظریه‌پردازان روانشناسی دین مثل لوئیس رمبو و چارلز فرهادیان در خصوص تغییر کیش بر بحران هویت نظر دارند و نظریه‌پردازان دیگر مثل اینس جیندرا بر جذابیت فرقه‌ای تأکید می‌کنند. بعضاً تعدادی از فرقه‌ها جذابیت ظاهری زیادی دارند و گاهی اوقات خود افراد آن‌قدر دچار بحران درونی هستند که حتی به فرقه‌هایی که جذابیتی هم ندارند، جذب می‌شوند. هر چند در روانشناسی دین، اختلاف نظر زیادی درباره تغییر کیش وجود دارد و دیدگاهها مرتب نقد می‌شود، ولی به‌طور کلی در خصوص عامل آن می‌توان بر بحران هویت تأکید کرد.
وی ادامه داد: کتاب «تغییر دین در میسیولوژی» حاصل تحلیل و ترجمه خلاصه‌ای از پایان‌نامه کارشناسی ارشد خانم Cook Naomi درباره تغییر دین است. این پژوهشگر، موضوع تغییر کیش در اسلام و مسیحیت در هلند را به‌صورت مصداقی و با استفاده از تحقیق میدانی بررسی کرده و بر این موضوع انگشت گذاشته که بعضی از مشکلات خانوادگی و دلسردی‌های ناشی از بدرفتاری متولیان دینی باعث بروز بحران می‌شود و وقتی این مشکلات و دلسردی‌ها درمان نمی‌شود و افراد به اجبار در مراسم دینی شرکت می‌کنند، با رسیدن به سن بلوغ و خودمختاری، به این نتیجه می‌رسند که تغییر کیش دهند.
هاتف‌الحسینی اضافه کرد: در واقع، بزرگترین عامل تغییر کیش به بحران هویت مربوط می‌شود، اینکه افراد از دین خود لذت نمی‌برند و به ادیان دیگر، به‌خصوص فرقه‌های نوظهور که جذابیت ظاهری زیادی دارند، جذب می‌شوند. این پژوهشگر به‌صورت علمی توضیح می‌دهد که تبدیل کیش به اسلام، از نوع خاصی است، تازه‌مسلمانان دنبال معنایی جدید هستند، اسلام به زندگی آنها رنگ و بوی دینی می‌دهد و به قول خودشان، قرآن کتاب هدایت آنهاست. نویسنده در مقایسه‌ای که میان اسلام و مسیحیت انجام می‌دهد، می‌گوید کسانی که از مسیحیت به اسلام می‌گروند، خانواده‌محور و اخلاق‌محور هستند و برعکس، کسانی که از اسلام به مسیحیت می‌گروند، بیشتر برای دستیابی به آزادی بدون شریعت، از اسلام دوری می‌کنند.
وی بیان کرد: در روانشناسی دین، قبلاً گفته می‌شد که convert دفعتا و یک‌باره اتفاق می‌افتد، ولی در تزهای جدید، آن را ناشی از بحران هویتی می‌دانند که فرد سال‌ها دچار آن است، تا زمانی که به اوج خود می‌رسد و بروز می‌کند. یکی از نظریاتی که بر حل بحران هویت مانور می‌دهد، نظریه دلبستگی از جان بالبی است که به حمایت خانوادگی مربوط می‌شود، یعنی فرد در دوره کودکی از حمایت خانوادگی برخوردار و دین جزو مواردی باشد که به او تعلیم داده می‌شود، همان‌طور که در روایات اسلامی نیز بر مسئله تعلیم و تربیت تأکید شده است. بنابراین، اگر آموزه‌های اخلاقی اسلام مثل حقوق فرزند بر پدر و مادر رعایت شود، می‌توان از بحران هویت جلوگیری کرد.
نویسنده کتاب «تغییر دین در میسیولوژی» با تأکید بر اینکه تغییر کیش یک بحث کلامی نیست، بلکه روانی، اجتماعی و هویتی است، گفت: یکی از دغدغه‌های من این بود که بحث تغییر کیش را از فضای کلامی خارج کنم. یکی از مشکلات ما این است که با موضوع تغییر کیش به‌عنوان موضوعی کلامی برخورد می‌کنیم، در حالی که نباید این‌گونه باشد و اصلا در این خصوص به مناظره نیاز نیست. کسی که بحران خانوادگی دارد یا به هر دلیلی از جامعه طرد می‌شود، وقتی فرقه دیگری او را جذب می‌کند، به این دلیل است که برنامه‌ای برای زندگی این فرد طرد شده دارد. در جامعه اسلامی، برای این افراد برنامه‌ای وجود ندارد و اگر بتوان برای حل مشکلات آنها برنامه‌ای ترتیب داد، مشکل تغییر کیش حل می‌شود.
وی افزود: باید دید افرادی که طرد و سپس جذب فرقه‌ها می‌شوند، چه مشکلی داشته‌اند. شناخت دردهای آنها مهم است و ریشه آن باید شناسایی شود. در این صورت است که آنها به کیش اصلی خود باز می‌گردند، ولی وقتی به دنبال مناظره با این افراد هستیم، آنها برای مقابله سعی در شناخت مبانی کلامی دین جدید خود خواهند داشت و در نتیجه، بیشتر در آن غرق می‌شوند. بنابراین، باید به تغییر کیش به‌عنوان موضوعی نگاه کنیم که نیاز به مشاوره و مداخلات روانشناختی دارد تا بتوان تمام ابعاد آن را در نظر گرفت.
هاتف‌الحسینی تصریح کرد: یکی از خلأهای ما در بحث فرقه‌ها، فقدان نگاه به جوانب دیگر مثل ابعاد جامعه‌شناختی و روانشناختی است. وقتی کسی تغییر کیش می‌دهد، تمام نگاه ما به این پدیده، کلامی است و می‌خواهیم اثبات کنیم که آن شخص به اشتباه فکر و برداشت کرده، ولی روانشناسی دین منشأ تغییر فکری فرد را تبیین می‌کند و نشان می‌دهد که او دچار بحرانی درونی است، می‌خواهد به آرامش برسد و نیاز دارد که این آرامش به او تزریق شود. بنابراین، اگر به روانشناسی تغییر کیش توجه کنیم، از نگاه کلامی فاصله می‌گیریم و یکی از دغدغه‌های من این است که این نگاه تک‌بعدی در خصوص تغییر دین، متحول شود.
وی ادامه داد: در حال حاضر، مشاوره خانواده و مشاوره شغلی در کشور ما ارائه می‌شود، ولی در مباحث مربوط به روانشناسی دینی، مشاوره برای نوکیشان وجود ندارد. ما باید بتوانیم در خصوص تثبیت هویت و نیز ارائه مشاوره به فرد در معرض تغییر دین کار علمی انجام دهیم تا درمان اتفاق بیفتد. نگاه کلامی به این مقوله، مانع برقراری ارتباط با این افراد و درک بحران درونی آنها می‌شود. امیدوارم در چند سال آینده، این امکان به وجود بیاید که مشاوره تغییر کیش در رده مشاوره‌های علمی قرار گیرد تا بتوان به‌صورت علمی و تخصصی، به درمان فردی که در معرض تغییر کیش قرار دارد، پرداخت.
این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به اینکه در کشور ما در خصوص روانشناسی تغییر کیش اطلاعات چندانی در دست نیست و تمام منابع موجود به زبان لاتین است، گفت: برای پرداختن به بحث روانشناسی دین، به یک‌سری منابع اولیه نیاز داریم که هم‌اکنون در دسترس نیست و اگر این منابع ترجمه شود، در خصوص مشاوره به افرادی که در معرض تغییر کیش قرار دارند، شاهد اتفاقات خوبی خواهیم بود. تمام فرقه‌ها، از عرفان‌های نوظهور گرفته تا مسیحیت تبشیری، علاوه بر اینکه یک چارت کلامی مخصوص به خود دارند، دارای یک چارت روانی، جامعه‌شناختی و هویتی نیز هستند که اگر به شناخت درستی از این چارت برسیم، می‌توانیم برای مقابله با فرق ضاله آمادگی پیدا کنیم و روانشناسی دین در این زمینه به ما کمک خواهد کرد.
وی اظهار کرد: بعضاً موضع‌گیری‌هایی در خصوص روانشناسی دین وجود دارد، مبنی بر اینکه این مقوله در مخالفت با اسلام است، در حالی که روانشناسی دین در بحث تغییر کیش به ما کمک می‌کند تا علل را درک کنیم و این‌طور نیست که این نوع روانشناسی، مبتنی بر نگاه مثلاً مسیحیت باشد، بلکه به‌صورت کلی و بدون هیچ واسطه ذهنی، علل تغییر کیش را بررسی می‌کند و این علل، عواملی هستند که برای همه اتفاق می‌افتد. شناخت این علل، به ما کمک می‌کند تا در مقابله با فرق ضاله و استفاده از روش‌های ایجابی در این مسیر، دقت بیشتری داشته باشیم.
