به گزارش پایگاه خبری مفاز، علامه مجلسی در آثار خویش به اقتضای موضاعات گوناگون اعتقادی به باورهای صوفیان ، اشاره و آن ها را نقد کرده است . به سبب گستره کمی و کیفی این انتقادها ، دیدگاه ایشان در بخشی مجزا مورد اشاره قرار می گیرد که وجوه نقد وی می تواند بیانگر خصوصیات تصوف عامیانه نیز باشد . انتقادهای علامه مجلسی به کلیت عرفان اسلامی ، شامل دو بخش نظرات عرفانی عارفان بزرگ و رسوم صوفیان عوام می گردد . بزرگان عرفان نظری ، از حلاج گرفته تا مولانا به دلیل انحراف در اعتقاداتشان مورد انتقاد شدید وی هستند . تقدیرگرایی و رفع تکالیف و عبادات شرعی ، دو مقوله مهم در آثار برخی بزرگان عرفان نظری است که سبب شده قائلان به این عقیده و مروجان آن ، مورد انتقادمجلسی واقع شوند . بیشتر انتقادات مجلسی ، متوجه صوفیان خانقاهی و عوام و رسوم آنان است که ارتباط مستقیمی با عرفان نظری ندارد . پشیمنه پوشی ، رقص و سماع، چله نشینی و اذکار خفی و جلی در شمار رسوم صوفیانه ای است که مجلسی ، مخالف انجام آن ها است . علامه به موازات ردیه ها و خرده گیری ها بر عرفان اسلامی رایج ، تعریف و نگرش خود را نسبت به عرفان شرعی و مورد نظر امامان شیعه (ع) مطرح کرده است.
بخش زیادی از توضیحات مجلسی در بحارالانوار و دیگر آثار مکتوب وی ، شامل خرده گیری و رد نظریات صوفیان خانقاهی بوده که در چند محور قابل بررسی است . حجم زیادی از انتقادهای مجلسی به مناسک و رسوم صوفیان بازاری باز می گردد .
شمار بسیاری از این صوفیان بازاری را گروه قلندران تشکیل می دادند . این افراد که غالباً مهاجران هندی بودند، به دلیل نداشتن ارتباط با طریقه های رایج در ایران ، دراویش بی شرع نامیده می شدند . این درویشان افراطی و نامنظم که به قیود اجتماعی و شرعی ، بی اعتنا بودند ، برای سکونت به خانقاه می رفتند . «کمپفر» که در زمان شاه سلیمان صفوی ، ۲۰ ماه در اصفهان اقامت داشته ، در بخشی از سفرنامه اش درباره قلندران می نویسد : « آن ها که خود را درویش می نامند ، چنین وانمود می کنند که گویا از فرط فروتنی ، فقر را انتخاب کرده اند ، اما به گمان من ، آنان آدم های بیکار و بیعاری هستند که از فرط تنبلی به درویشی گراییده اند» . قرائن زیادی وجود دارد که نقدهای علامه مجلسی از رسوم صوفیانه ، ناظر بر این گروه و گروه های شبیه آنان است.
● پشمینه پوشی ؛ یکی از جنبه های نقد علامه ، پشمینه پوشی است ؛ پوشیدن مداوم لباس های پشمی و خشن ، یکی از نشانه های شناختن صوفیان در جامعه بوده است . تا آنجا که برخی پژوهشگران ، اصطلاح صوفی را مشتق از واژه عربی صوف به معنای پشم دانسته اند . علامه مجلسی ، وجود احادیث و سیره امامان شیعه ( ع ) در نهی از پوشیدن لباس پشمی را گواه بر نادرستی و بدعت بودن این عمل می داند.
از نظر مجلسی ، پشمینه پوشی صوفیان با ریاکاری آنان پیوند خورده و زشتی آن دو چندان است . مجلسی ، ناقل روایتی است که بر اساس آن ، گروهی از صوفیان به امام رضا ( ع ) که لباسی از جنس خز پوشیده بود ، ایراد گرفتند که این نوع پوشش مخالفت تقواست . امام رضا ( ع ) لباس خود را بالا زد و لباس خشن زیرین را نشان داد و گفت: اولی برای مردم و دومی برای خداست . سخن امام رضا ( ع ) کنایه از ریاکاری صوفیان برای پشمینه پوشی در انظار عمومی است . بر اساس روایات ، مجلسی پشمینه پوشی را از اختراعات صوفیان می داند.
● رقص و سماع ؛ یکی دیگر از رسوم صوفیانه که انتقاد علامه مجلسی را به دنبال داشته ، رقص و سماع است . صرف نظر از بدعت و غیر شرعی بودن این رسم ، از نظر مجلسی ، رقص و حرکات طرب آمیز به همراه دعاهای نا مفهوم ، موجب اختلال در حواس و اذهان می گردد.
● ریاضت ؛ چله نشینی یا اربعین گرفتن ، ریاضتی ۴۰ روزه و از مهم ترین مناسک اهل خانقاه بوده است . مجلسی در ریشه یابی این رسم معتقد است صوفیان از حدیث معروف خالص کردن عبادت ۴۰ روزه برای خداوند ، بدعت چله نشینی را پدید آوردند ، ظاهراً این رسم در زمان مجلسی نیز توسط صوفیان خانقاهی انجام می شده ، زیرا وی تأکید کرده است فقط گروهی از صوفیان ، چنین عملی را انجام می دهند و همین گروه اهل بدعت اند و دین ندارند . نتیجه عملی این رسم از نظر مجلسی فقط یک گرسنگی شدید ۴۰ روزه است.
مجلسی با اصل ریاضت به معنی مخالفت با نفس اماره ، مخالف نیست اما در یک قضاوت کلی ، ریاضت های صوفیانه را ساختگی و بدعت می داند . مهم ترین مسئله از نظر مجلسی ، غیر شرعی بودن ریاضتِ های صوفیان است . وی هیچ تفاوتی میان ریاضت های صوفیان بازاری و مرتاضان هندی قائل نیست و معتقد است هر دو نوع ریاضت در یک چیز مشترک اند و آن هم غیر شرعیی بودن آن هاست.
نقدهای مجلسی فقط محدود به رسوم مبتنی بر ریاضت های صوفیانه نبوده ، بلکه شامل احادیثی که مروج این اندیشه ها بودند نیز می گشت. وی پس از نقل حدیثی از کتاب محاسن برقی که خوردن گوشت را مکروه دانسته ، در شرح آن می نویسد : این حدیث باید حمل بر تقیه گردد ، زیرا موافق اخبار مخالفان و روش صوفیان است . مجلسی به اتنقاد از تعریف و برداشت صوفیان از زهد ، بسنده نکرده و تعریف جایگزین را بر مبنای مکتب امامان شیعه (ع) ارائه نموده است . وی زهد حقیقی را پرهیز از دنیا و تمامی متعلقات آن از ثروت ، زنان و فرزندان تعریف کرده است .
