به گزارش پایگاه خبری مفاز، محمد روحانی، مدیر گروه ادیان و عرفان دانشکده عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب قم امروز در نشست مجازی «جنگ و خشونت از دیدگاه آیین هندو» به تبیین جزء نگرانه و نگاهی منصفانه و علمی نسبت به معنا و مفهوم خشونت در الهیات دینی و آیین اصیل هندو پرداخت و بیان کرد: واژه جنگ و خشونت در نظام معناشناسانه و ادبیات زبانی سانسکریت به ترتیب با عنوان یوددهه Yuddha و هیسما Himsa بیان شده است.
وی با اشاره به اینکه خشونت در آیین هندو را می توان از سه منظر عرفانی، اسطوره ای و مناسکی مورد بررسی قرار داد، افزود: خشونت یا هیسما یکی از بزرگترین رذائل اخلاقی در تمام مکاتب عرفانی هند، از جمله هندو، بودا و جینه به شمار می رود.
خشونت در سلوک عرفانی هندو
مدیر گروه ادیان و عرفان دانشکده عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب قم مطرح کرد: از دیدگاه مکاتب عرفانی هندو، به ویژه مکتب یگه Yoga، رعایت اصول اخلاقی و پرهیزگاری که به آن یمه Yama می گویند، برای فرد سالک جزو ضروریات اولیه سیر و سلوک عرفانی است.
روحانی عنوان کرد: نخستین اصل عدم خشونت محسوب می شود چرا که خشونت و خودخواهی یا اهمکاره یکی از بزرگترین رذائل اخلاقی در سلوک عرفانی هندو به شمار می آید.
وی با بیان اینکه رعایت اصل اهیمسا «پرهیز از خشونت» تنها به معنی عدم ضرب و شتم و کشتن انسان ها نیست، به ابعاد دیگر آن اشاره و عنوان کرد: اهیمسا در خوراک و اندیشه نیز نباید رخ دهد. در واقع فرد یُگی نباید خوراکش را از موادی تهیه کند که باعث کشتن و آزار جانداران دیگر باشد. به همین علت یوگی ها در آیین هندو اغلب گیاهخوار هستند. به همین معنا، خشونت نباید در مقام اندیشه نیز اتفاق افتد؛ افراد معتقد در آیین هندو نه فقط نباید مرتکب خشونت جسمانی گردد، بلکه باید از افکار منفی در مورد دیگران اجتناب کند.
خشونت از منظر اسطوره شناسی
وی با اشاره به اینکه یکی از مفاهیم مهم در نگاه اسطوره ای الهیات هندو «جنگ مقدس» است، اظهار کرد: در بعد اسطوره ای توصیه هایی نسبت به جنگ وجود دارد که بعضاً لایه هایی از خشونت را برای مخاطبان با نگاه برون دینی تداعی می کندالبته در اسطوره های هندو دو دسته جنگ علیه اهریمنان و جنگ علیه انسان ها فاسد یا باطل (سرکش در برابر حق) دیده می شود.
پژوهشگر حوزه عرفان و ادیان خاطرنشان کرد: در روایت منجی باورانه، آغازش با جنگ و خونریزی شکل می گیرد و در نهایت به صلح و سعادت دست می یابد. لذا مظاهر خشونت در ابعاد اسطوره ای الهیات هندوئیسم با توسل برای احیای حق و چیرگی نسبت حق بر باطل انجام می پذیرد.
وی با دیدگاه اسطوره شناختی در آیین هندو عنوان کرد: جنگ علیه اهریمنان (اسوره: Asura) و جنگ با انسانهای شیطان صفت بر روی زمین از این رو صورت می گیرد و هر دو نوع آن به گونه ای تجلی احیای حق و تعالی الهی است. در جنگ علیه سرکشان و انسان های فاسد نیز کشتن سرکشان و غاصبان جایگاه براهمنان توسط ششمین تنزل جسمانی(خدای ویشنو) و کشتن سرکشان و دشمنان دهرمه در انتهای آخرالزمان توسط خدای ویشنو به نام کلکی از نمونه و مصادیق جنگ مقدس در باور و الهیات هندو است.
خشونت علیه طبقات اجتماعی فرودست
خشونت در روابط اجتماعی آئین هندو
مولف کتاب «دین سیک ها» تصریح کرد: در متون آئین هندو در ابعاد مناسکی و روابط اجتماعی تاحدودی مفهوم خشونت دیده می شود. اما معنا و برداشت آن متفاوت از آن چیزی که در ذهن دیگران است. همانگونه که عضویت در طبقات چهارگانه: روحانیون(براهمن)- جنگاوران(کشتریه)- بازرگانان (ویشیه) و طبقه خدمتگزاران، براساس لیاقت و شایستگی افراد نیست، بلکه براساس زایش و سرنوشت طبقاتی شما تعیین شده است. از این رو در متون شنیده شده (به جز متون مقدس و وحیانی) مجازات سنگینی را بر بی حرمتی طبقات پایین بر طبقات بالا برشمرده است.
استاد و پژوهشگر حوزه عرفان و ادیان بیان کرد: رعایت نظام طبقاتی در آیین هندوی سنتی بسیار اهمیت دارد و تمام روابط اجتماعی و دینی پیروان این آیین را تحت الشعاع قرار داده است. به ویژه در اموری مانند: ازدواج، شغل، غذا و لباس، به طبقه اجتماعی بسیار توجه می شود. در صورت عدم رعایت آن مجازات سختی در نظر گرفته شده است.
وی با اشاره به اینکه عضویت در یک طبقه اجتماعی موروثی استف ادامه داد: افراد طبقات پست با کار و تلاش نمی توانند به طبقات اجتماعی بلاتر راه یابند. در کتاب منوسمرتی (کتاب وحیانی و مقدس هندوها) بر رعایت وظایف طبقاتی بسیار تاکید شده و متخلفین را مشمول مجازات سنگین می داند.
روحانی عنوان کرد: به طور مثال در منوسمرتی یک آیه 91 چنین آمده «فرمان الاهی این است که، شودره به سه طبقه اجتماعی برتر با صداقت خدمت کند» همچنین منوسمرتی ده آیه 96 بیان می کند «اگر فردی از طبقات پایین، شغلی مربوط به طبقات بالا را اختیار کرد. پادشاه وظیفه دارد که تمام دارایی او را ضبط کرده و از مملکت اخراج کند».
خشونت علیه زنان و تکریم زنان
وی تصریح کرد: جایگاه زن در آئین هندو براساس آموزه ها بسیار متناقض و متفاوت است. ولی دیدگاه غالب در جامعه سنتی هندو متاثر از متون هندو، زن به عنوان خدمتگذار مردان خانواده، به ویژه شوهر، پدر و برادر و موجودی وابسته به آن ها توصیف شده است.
وی اظهار کرد: همچنین در این متن زنان به عنوان ابزاری در دست اهریمنان توصیف شده اند که مردان برای رسیدن به کمال روحانی می بایست از آنان دوری گزینند. به همین دلیل در آموزه های هندو مردان طبقات شریف در آخرین مرحله زندگی دینی خود باید از زندگی خانوادگی و همسرش دوری گزیند. لذا در جامعه سنتی هندو معمولا زنان از جایگاه پایینی برخوردارند.
روحانی ضمن ابراز اینکه تفکر سنتی آئین هندو نگاه متناقضی را منعکس می کند، بیان کرد: با این وجود در بسیاری از سروده های کتاب مقدس و منوسمرتی برای زنان احترام زیادی قائل شده است و تکریم زن را باعث برکت زندگی برشمرده است.
هندوئیسم؛ آئینی بر مبنای مدارا و ضدجنگ
وی بیان کرد: در مهابهارته رعایت اصل اهیمسا یا عدم خشونت برای طبقه جنگاوران استثنا شده، و از ایشان خواسته شده به عنوان وظیفه طبقاتی خود با شجاعت و دلیری برای محافظت از دیگر موجودات به نبرد با دشمنان بپردازند. چنین نبرد خشونت باری نه تنها امری منفی تلقی نمی شود بلکه جنگ برای برپا کردن راستی و حقیقت مورد توصیه قرار گرفته است.
وی تصریح کرد: به همین دلیل است که در نگاه مرتاض های هندو که باورمند هستند نباید بر یک مورچه نیز آزار برسانی، معتقدند عمل آنان از نگاه برون دینی خشونت جسمانی محسوب می شود اما از نگاه دینی خوابیدن بر بستر میخ و یا ریاضت بر آتش بخشی از مراحل تسویه درونی و جلای نفس صورت می گیرد. درست به مانند جراح پزشکی که با کارد و تیغ بدن بیمار را باهدف درمان و بهبودی میشکافد و بخیه می زند.
روحانی خاطر نشان کرد: با سفرهای متعددی که به کشور هند داشته ام و تجارب تحقیقاتی در زمینه هندوئیزم به این نتیجه رسیده ایم که خشونت نهادینه شده در هندو وجود ندارد. گاهی گرایش های خشونت بار وجود دارد اما نگاه عمده خشونت آمیز به مقوله زندگی، دیگری و جریان های مختلف در باور هندو وجود ندارد.
مدیر گروه ادیان و عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب قم خاطرنشان کرد: در کشور هند و باور آئین بودا، پتانسیل بالایی برای پذیرش صلح و مدارا با اقوام و ادیان دیگر وجود دارد. همانطور که تاریخ نشان می دهد، اقوام زرتشتی، در زمانی که آوارگی و اجبار به مهاجرت برای شان پیش آمد، هندوستان با آغوش باز به آنان پناه داد.
روحانی با بیان این مطلب که هندوستان به دینداران مختلفی از ادیان مسیحیت و یهودیت نیز در پاره ای از تاریخ پناه داده است، متذکر شد: وقایعی نظیر مسجد بابری و جنگ میان هندوها و مسلمانان را نباید به پای آموزه های هندو نوشت همان طوری که داعش و دیگر گروه های تکفیری نسبت و ارتباطی با اسلام ندارند و نخواهند داشت.
گفتنی است، سلسله نشست های علمی «خشونت در ادیان» در آستانه هفته پژوهش از سوی پژوهشکده بین المللی امام رضا(ع) به صورت مجازی برگزار می شود.
