به گزارش پایگاه خبری مفاز، شیعه زیدیه ابتدا در مقیاسی محدود به دست یک رهبر شورشی علوی به نام یحیی بن عبدالله و یاران کوفی او، در سال ۱۷۵ قمری در میان دیلمیان غیرمسلمان ترویج شد اما آنچه چشمگیر و مؤثرتر بود، فعالیت مذهبی برخی مبلغین محلی از پیروان قاسم بن ابراهیم (متولد ۲۴۶ق) در غرب مازندران و منطقه‌ی رویان، کجور، کلار و چالوس[۱][۲] [۳] بود.
تعالیم قاسم در خصوص الهیات، نماد انتقال از عقاید زیدیان نخستین کوفی به ضد جبرگرایی، دیدگاه‌های تند ضد تجسیم و تشبیه، تفکیک میان خدا و افعال شر و تأکید بر تمایز مطلق خداوند با همه خلقت بود. عقاید او هر چند با نظر متعزله معاصر خود متفاوت است، زمینه لازم را برای انتخاب الهیات معتزلی در میان پیروان متأخر خود فراهم کرد. تعالیم او در فقه، گونه‌ای سنت شیعی متعادل و متأخر از مدینه ارائه می‌کرد که کاملاً از عقیده مکتب زیدی کوفه مستقل بود.
شواهدی در دست نیست که اقامت مختصر یحیی بن عبدالله با برخی هواداران زیدی کوفی در رودبار تحت حمایت شاه جستانی دیلمیان در دوره هارون الرشید این منطقه را به روی تأثیرات مؤثر زیدی گشوده باشد.
زیدیه در دوره حیات امام زیدی مقیم مدینه، قاسم بن ابراهیم الرسی (متوفی ۲۴۶) توسط برخی از پیروان او در غرب طبرستان، مناطق رویان، چالوس و کلار پراکنده شد. در سال ۲۵۰ قمری در دوره خلیفه مستعین بالله[۴] مردم این منطقه علیه حکومت طاهری شوریدند و به توصیه یک علوی محلی، زید بن حسن حسنی را از ری دعوت کردند تا رهبری آنان را به دست بگیرد. سرانجام در رمضان ۲۵۰ه.ق وارد منطقه رویان شد.[۵][۶]
اسپهبدان محلی رویان و دیلمان در مرزن آباد به نام او خطبه خواندند، به او پیوستند و حکومت علویان طبرستان را بنیان نهادند.[۷] وهسودان بن مرزبان، پادشاه گیلان، از نخستین افرادی بود که تابعیت خود را از او اعلام کرد. حسن، که نام فرمانروایانه داعی الی الحق را برای خود اختیار کرده بود، در شوال ۲۵۰، آمل را تسخیر کرد.
او به سرعت کنترل طبرستان را ال ذی الحجه ۲۵۰ از سلیمان بن عبدالله طاهری خارج کرد و پایتخت را از ساری، که طاهریان در آن اقامت داشتند، به آمل، نزدیک به مناطقی که حمایت از او از آن نشات گرفته بود منتقل کرد. او در همان سال ری و بخش همدان را فتح کرد. او سه بار توسط مهاجمان از طبرستان اخراج شد.
پبینوست:
1- شایسته، فریدون. «چالوس». دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
2- “تشکیل نخستین مرکز تشکیل حکومت شیعه در چالوس”.
3-“مازندران ، خاستگاه تشيع در ايران”.
4- VARDANYAN, ARAM. “Numismatic Evidence for the Presence of Zaydī ’Alids in the Northern Jibāl, Gīlān and Khurāsān from AH 250 to 350 (AD 864-961). ” The Numismatic Chronicle (1966-), vol. 170, Royal Numismatic Society, 2010, pp. 355–74, http://www.jstor.org/stable/42678897.
5- واردی کولایی، ۵۳.
6- مفرد، ۶۰.
7- اسلامی، ۲۴۹–۲۵۲.
