به گزارش پایگاه خبری مفاز، Apostasy از واژه یونانیapostasia (ἀποστασία) گرفته شده که خود ترکیبی از واژگان ἀπό به معنای کناره و στάσις به معنای ایستادن است. در مجموع، معنای کناره گیری، فرار، شورش و ارتداد را در خود نهفته است (Eliade, 1993, v.1, p. 353). در اصطلاح عملی است که فرد به وسیله آن از ایمان کاتولیکی، که در آن تعمید یافته و به آن اعتراف کرده است، دست بر می دارد (Lawlor, 1981, v1, p. 679). برای شناخت دقیق ارتداد در کاتولیک، باید حد و مرز این انگاره با تفرقه و فرقه گرایی، بدعت و نودینی مشخص شود تا بتوان ماهیت ارتداد و حقیقت آن را بهتر مورد شناسایی قرار داد.
فرقه گرایی و نودینی
تفرقه و فرقه گرایی، جدایی رسمی از وحدت کلیساست؛ یعنی جدایی از کلیسای کاتولیک، خواه شخص یا اشخاصی از کلیسا، برتری اسقف اعظم رم را نپذیرند، و خواه مرجعیت پاپ را رد کنند. با قید اول، ارتدوکس ها به عنوان فرقه ای از کلیسای کاتولیک متمایز می شوند؛ زیرا این کلیسا برتری اسقف اعظم رم را نسبت به سایر اسقف ها و پاتریاک ها نمی پذیرد. با قید دوم، کلیسای پروتستان خارج شده؛ زیرا مرجعیت اسقف و پاپ رم را ردّ می کند و فقط حجیت کتاب مقدس را مطرح می کند (Broderick, 1994, p. 303).
فرقه و تفرقه گرایی در کاتولیک را می توان نوع خاصی بدعت دانست که رنگ و بوی سیاسی به خود گرفته، گاه کلیسایی در مقابل و یا در عرض کلیسای کاتولیک شکل می گیرد. اگرچه در برخی نوشته ها و ترجمه ها برای افراد و گروه های جدا شده از کاتولیک، که به سختی هم کیفر شده اند، لفظ مرتد به کار برد ه اند که از لحاظ لغوی در ترجمه های فارسی مرتد را یکی از معانی heresy، شمرده اند، اما به لحاظ معنای اصطلاحی، معنای دقیقی نیست. در متن لاتین شورای ترنت، که عکس العمل کلیسای کاتولیک به جدایی پروتستان ها بود، لفظ apostasy به معنای ارتداد یا معادل های آن به کار نرفته است؛ آنچه در این شورا استعمال شده لفظ heresy بوده است (Schaff, 1919, p. 78).
بدعت در لغت باور و اعتقادی است که مخالف آموزه های اساسی دین است، یا باوری است که موافق با باور اکثر مردم نیست (Oxford Dictionary, 2010, “Heresy”) و در اصطلاح بدعت، آموزه غلط یا تفسیر غلط از آموزه صحیحی است که توسط کلیسای کاتولیک بیان شده است. بدعت رسمی، گناهی تألم آور و سرکشی در برابر خداوند است (Broderick, 1994, p. 163).
رابطه بین ارتداد و بدعت را از دو دیدگاه می توان مورد بررسی قرار داد:
۱) بدعت و ارتداد دو امر جداگانه هستند؛ ارتداد، ردّ کامل ایمان مسیحی است و بدعت، ردّ آموزه ای یا تفسیر غلط از آموزه ای صحیح است که کلیسای کاتولیک آن را مشخص کرده است. پس دو موضوع جداگانه هستند، اگرچه در مجازات، نظیر تکفیر، قتل و سوزاندن، بدعت با ارتداد اشتراکاتی دارد.
۲) ارتداد و بدعت رابطه نزدیکی دارند. بالاترین درجه بدعت، ارتداد است. در این دیدگاه، بدعت به بدعت صوری (حقیقی) و بدعت مادی (مجازی) تقسیم، و ارتداد به بدعت صوری(حقیقی) ملحق می شود که در اولی عناد مطرح است. برخلاف دومی که بدون عناد است (پطرس غوری، ۱۸۷۹، ص ۲۶۶). بر اساس این دیدگاه که در منابع کاتولیکی نیز بر آن شواهدی وجود دارد (Code of Canon Law, 2006, p. 285)، بدعت و ارتداد رابطه نزدیکی داشته، و همین قرابت، گاه تشخیص مرز بین بدعت و ارتداد را مبهم کرده است.
نودینی بحث گسترده ای است که بیشتر در علوم رفتاری مورد توجه قرار گرفته است. می توان گفت: نودینی تغییر دین و دین داری است. اما تعریفی جامع برای آن مشکل است؛ زیرا در شکل کلاسیک آن نودینی معادل تغییر ناگهانی یا تولد دوباره بود و نمونه آن پولس قدیس بود. اما مطالعات معاصر آن را تدریجی می دانند (رهنما، ۱۳۹۱، ص ۲۵ـ۲۸).
نودینی نسبت به ارتداد، از لحاظ مفهومی و امکان وقوعی در عالم خارج، عام تر است. اما اهمیت ارتداد، در ادیان بیشتر است. ممانعت برای خروج از دین، بیش از تلاش برای جذب و تشرف به آن دین است؛ زیرا ارتداد، عملاً بی اعتباری آن دین، برای رساندن بشر به سعادت را تأیید کرده، صدمه ای به دین وارد کرده که با تشرف، قابل بازیابی نیست.
سیر تاریخی ارتداد در مسیحیت کاتولیک
تاریخ پرفراز و نشیب مسیحیت کاتولیک را می توان به سه دوره زمانی تقسیم کرد: سه سده نخست که بیشتر دوران تنازع عقاید و نظریه های علنی و پنهانی بوده است. سده چهارم تا آغاز قرن شانزدهم که همواره کلیسای کاتولیک در قدرت سیاسی شریک بوده است. مهم ترین حوادث این دوران، مواجهه با اسلام، جدایی کلیسای ارتدوکس، جنگ های صلیبی و خشونت های تفتیش عقاید بود. سپس دوران پس از اصلاحات است که نیروی سیاسی کاتولیک رو به تضعیف رفت، جدایی کلیسای پروتستان، جنبش های ملی گرایانه، تلاش مبلغان مسیحی در خارج از اروپا و شورای واتیکانی دوم از حوادث مهم این دوران است.
