به گزارش پایگاه خبری مفاز، دوره پدران کلیسا، نقشی اساسی در شکلگیری مسیحیت کنونی داشته است. سخن لنسلوت آندروز نویسنده برجسته انگلیکان را متذکر میشویم. وی اساس مسیحیت راستکیش را در دو عهد(عهدین)، سه اعتقادنامه، چهار انجیل و پنج قرن نخست تاریخ مسیحیت دانست.
این عصر به دلایل الاهیاتی دارای اهمیت فراوانی است. الاهیات کنونی مسیحیت، مبتنی بر کتاب مقدسی است که محدوده آن را پدران کلیسا تعیین و بر اقتدار و مرجعیت آن اجماع کردند. درست در پایان قرن دوم توافق، علاوه بر چهار انجیل و اعمال رسولان، چهارده رساله پولس کتب الهامی باشند. چگونه این تعداد از نوشتههای پولس در شمار ۲۷ کتاب عهد جدید قرار میگیرد؟ پولسی که بیشترین سهم را در انحراف مسیحیت عیسوی دارد، بیشترین تعداد کتاب را در مجموعه عهد جدید به خود اختصاص میدهد. قرار گرفتن این تعداد از نوشتههای پولس در عهد جدید، نشان از تأثیرپذیری پدران کلیسا از اندیشههای پولس است. این تأثیرپذیری در مقدم شمردن رسالههای پولس نیز مشاهده میشود؛ زیرا درباره مقدم یا مؤخر بودن برخی کتابها بین کلیساهای شرق و غرب اختلاف بود. کلیسای شرق مایل بود رسالههای کاتولیکی پیش از رسالههای پولس قرار گیرد، اما کلیسای غرب اصرار داشت تا رسالههای پولس بلافاصله پس از اعمال رسولان قرار گیرد. در چینش کنونی عهد جدید، رسالههای پولس زودتر از رسالههای کاتولیکی است.
تدوین اعتقادنامه ها در دوره پدران کلیسا در شکلگیری ایمان و اعتقادات مسیحیان کنونی نیز نقشی بی بدیل بازی کرده است. هر مسیحی که میخواست تعمید یابد، باید بر اساس دستورالعمل مختصری اعتقادات خود را بیان کند. این دستورالعملها میراثی است که اعتقادات مسیحیان کنونی از آن اخذ شده است.
یکی از مهمترین شاخصههای اعتقادی مسیحیت، تثلیث است. سه بخش اصلی اعتقادنامه رسولان به عنوان یکی از مشهورترین اعتقادنامههای مسیحی درباره خدا، عیسی مسیح و روح القدس است. پس از اینکه در الوهیت مسیح تردید و نزاع پیش میآید، اعتقادنامه نیقیه داوری نهایی را انجام میدهد و بر الوهیت آن حضرت پای میفشرد. این اعتقادنامه در عصر پدران کلیسا، در سال ۳۲۵ به تصویب میرسد. یکی دیگر از مهمترین اعتقادات کنونی مسیحیان، موضوع تجسد است. این موضوع در اعتقادنامه مهم دیگر، یعنی اعتقادنامه آتاناسیوس مورد توجه قرار میگیرد. این اعتقادنامه، که شامل چهل بند پیرامون موضوع ایمان است، در دو بخش تثلیث و تجسد تنظیم شده است.
پاسخ و مواضع پدران کلیسا پیرامون طبیعت مسیح، آموزه تثلیث، محدوده اقتدار و مرجعیت کلیسا و موضوع فیض حاکم خدا در مقابل اراده آزاد انسان، مرجعی برای نسلهای بعدی شده و نمیتوان تأثیر مهم آن را در روند مسیحیت کنونی انکار کرد. دفاعیههای پدران کلیسا برای توجیه عقلانی از ایمان مسیحی در برابر منتقدان، میراثی است که بخشی از سرمایه اصلی اعتقادات کنونی مسیحیان را تشکیل میدهد.
گرچه پولس بنیانگذار اندیشه انحرافی در مسیحیت است، اما نقش اصلی در تحکیم پایههای این اندیشه را باید به پدران کلیسا در ۵۰۰ سال نخست مسیحیت داد. بنابراین، بر محققانی که گام در تحلیل و نقد مسیحیت میگذارند، شایسته است که نام پولس آنان را گمراه نکند و به نقش بیبدیل پدران کلیسا در شکلگیری مسیحیت کنونی توجه کافی داشته باشند. (1)
تقسیمبندی پدران کلیسا
مورخان مسیحی پدران کلیسا را از جنبههای گوناگون تقسیم میکنند(2):
أ. پدران کلیسا، گاهی در رابطه با شورای نیقیه (۳۲۵ م.)، به آبای قبل و بعد از شورای نیقیه تقسیم میشوند. کسانی مانند کلمنت، ایگناتیوس، پاپیاس، پولیکارپ، ژوستین و ایرنه، از آبای قبل و کسانی مانند امبروز و یوحنای زریندهان، از آبای بعد از شورای نیقیه محسوب میشوند؛
ب. پدران کلیسا گاهی در رابطه با منطقه جغرافیایی که مرکز مباحث مهم الاهیاتی بود، تقسیم میشوند. سه منطقه دارای اهمیت ویژهای بودند که دو منطقه نخست به یونانی و سومی به لاتینی صحبت میکردند:
۱٫ شهر اسکندریه مصر مرکز آموزش الاهیات به سبک خاصی بود. این سبک با سنت افلاطونی۵۲ پیوند داشت. مکتب اسکندرانی۵۳ بیشتر بر الوهیت عیسی(ع) تأکید میورزید و الوهیت را به کلمهای که تجسد یافت، تفسیر میکرد. مهمترین متن مورد استدلال، واژه «جسم» گردید و میان ما ساکن شد»۵۴، بود. اسکندریه در قرن سوم، مهمترین مرکز فکر مسیحی بود. مسیحیان پای درس فیلسوفان یونانی حاضر میشدند و در اواخر قرن دوم، خود صاحب مدرسه شدند. کلمنت اسکندرانی (حدود۱۵۰ـ ۲۱۵ م.) و اوریگن (۱۸۵ـ ۲۵۴ م.) دو متفکر بزرگ مسیحی یونانی زبان قرن سوم در این شهر ظهور کردند. افکار و مذاهب مختلف، ادیان شرقی، مصری و رومی در کنار یکدیگر با صلح و آرامش در این شهر به حیات خود ادامه میدادند. یهودیان نیز که غالبأ سنت کلامی فیلو۵۵ را نگه داشته بودند، برای خود مدارسی داشتند. بزرگان گنوسی مانند والنتین،۵۶ باسیل۵۷ و مرقیون نیز چندی در این شهر اقامت داشتند.
۲٫ شهر انطاکیه و مناطق اطراف کپادوکیه،۵۸ یکی از مراکز اصلی تفکر مسیحی بود. مکتب انطاکیه۵۹ بر بشر بودن مسیح و الگوی اخلاقی او تأکید میکرد. در قرن چهارم پدران کلیسایی، اهل کپادوکیه حضور الاهیاتی مهمی داشتند و به سبب سهمی که در آموزه تثلیث داشتند، شهرت یافتند.
۳٫ شمال غربی آفریقا، الجزایر کنونی و کارتاژ (تونس)، نویسندگان مهمی از دوره پدران مانند ترتولیان،۶۰ سیپریان۶۱ و آگوستین اهل هیپو را در خود پرورش داده است.
ج. پدران کلیسا، گاهی دررابطه با موضعشان نسبت به فلسفه تقسیمبندی میشوند:
۱٫ گروهی که فلسفه را رقیب مسیحیت و مضر برای آن میدانند، مانند طاطیان؛
۲٫ گروهی که معتقدند میتوان از فلسفه برای دفاع از مسیحیت و مقابله با مخالفان استفاده کرد، مانند اوریگن؛
۳٫ گروهی که رواج فلسفه در دوره قبل از مسیح را نوعی آمادهسازی برای پذیرش مسیحیت میدانند. بر این اساس فلسفه بر اساس مشیت خدا پدید آمد تا مردم به مرور زمان قدرت فهم تعالیم مسیح را به دست آورند. مانند کلمنت اسکندرانی و ژوستین. این گروه بر این باور بودند که همانطور که قوم یهود را موسی(ع) و فرامینی که به او نازل شد هدایت کرد، قوم یونانی را نیز فلاسفه و حکمای آن هدایت کرده اند.
د. پدران کلیسا، گاهی در رابطه با زبانی که با آن سخن میگفتند، به آبای یونانیزبان و آبای لاتینی زبان تقسیم میشوند. پدرانی نیز بوده اند که نه یونانی زبان محسوب میشوند و نه لاتین زبان
پی نوشت:
1) معرفت ادیان، سال اول، شماره چهارم، پاییز ۱۳۸۹، ص ۸۳ ـ ۱۱۴)
2) همان