به گزارش پایگاه خبری مفاز، رضا صمیم؛ دانشیار پژوهشگاه مطالعات فرهنگی اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در میزگرد انتقادی «یووال نوح هراری؛ موقعیت علمی و اندیشه ها با محوریت کتاب انسان خردمند» که به همت میز تخصصی علوم شناختی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی برگزار شد گفت این سؤال که چرا هراری فرد مهمی شده است برای ورود انتقادی به این بحث مهم و لازم است.
وی افزود: من در سال ۲۰۱۴ برای کنفرانسی به یکی از کشورهای اروپایی رفتم و عادتم این بود که به کتاب فروشیها سر بزنم و در آنجا دیدم که اولین چاپ عبری کتاب در سال ۲۰۱۱ انجام شده است و به نحو عجیبی مورد تبلیغ قرار گرفته و جزء ۱۰ کتاب اول در همان سال ۲۰۱۴ شد. بنده آن را از بروکسل خریدم؛ این کتاب متن انگلیسی روانی هم دارد و خود هراری آن را با کمک دو نفر ترجمه کرده است.
وی ادامه داد: من به عنوان کسی که به مباحث تکاملی علاقه داشتم از کتاب اصلا خوشم نیامد نقد اصلی من به این کتاب این است که روش پنهانی برای القای متافیزیک در کتابی که به زیست تکاملی می پردازد به کار برده است که درست نیست لذا بدبینانه به این نوع کتابها نگاه میکنم کتب زیست تکامل را یهودیان نوشته اند.
بخش عمده کتب زیست شناسی تکامل را یهودیان مینویسند
صمیم گفت: بخش عمده کتب زیست شناسی تکامل را یهودیان مینویسند و به جرئت میگویم ۹۰ درصد کتبی که در این باره نوشته شده است از یهودیان است. وی افزود: البته با توجه به عهد عتیق اینها مدعى تبیین خلقت هستند؛ سفر خروج و سفر پیدایش را تحلیل خلقت میدانند لذا درون کتب تکاملی المانهای متافیزیکی را وارد کرده اند.
مثلا یکی از نویسندگان یهودی تعبیر علمی طرد از بهشت را در کتابش مورد توجه قرار داده است تا آن را به صورت علمی تبیین کند.
دانشیار پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با بیان اینکه البته هراری در تمام کتابش بحث متافیزیکی را وارد کتاب کرده است و در حقیقت شکلی از الهیات را در قالب غیر علمی به ما القاء میکند گفت: نقطه کانونی بحث او این است که تاریخ انسان تاریخ نبرد برای سلطه است و میگوید انسان خردمند در این نبرد پیروز شده است پس او انسان کامل است. البته نقدی که به این سخن هراری وجود دارد حذف تاریخ خشونت بار تاریخ انسانی است و این خشونت در روایت هراری نیست.
وی با بیان اینکه خیلی‌ها معتقدند که ماموریت مسیح حل این خشونت فجیع است، اظهار کرد: البته برخی این خشونت را توجیه کرده و برخی حل میکنند. کتاب هراری سوگیرانه است؛ البته این کتاب علمی هم نیست ولی مسئله اول آن به شدت سوگیری دارد و روایات زیست شناسی تکامل را کاملا متافیزیکی کرده است.
وی با بیان اینکه از قرن ۲۰ تلاش برای متافیزیکی کردن زیست شناسی صورت گرفت، ادامه داد: در نگاه داروین هیچ تلاشی برای گفتمان متافیزیکی وجود ندارد ولی هراری به دنبال پدیده قرن ۲۰ دنبال این کار رفته است. در این تحلیل، آینده جهان حرکت به سمت تباهی و سیاهی است. انسان همه حیوانات و گیاهان را نابود خواهد کرد و ما به سمت تباهی می‌رویم.
دانشیار پژوهشگاه مطالعات فرهنگی اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تاکید کرد: هراری به شدت پست مدرن و کاملا ناقد مدرنیته است. به نظر بنده این کتاب نه تنها فایده ندارد بلکه جالب هم نیست؛ برای من تعجب آور است که با این همه سوگیری چطور به این تعداد منتشر شده این همه کتاب زیست شناسی تکاملی داریم ولی هیچکدام اینطور نیستند.
صمیم با بیان اینکه در مورد این کتاب دو چیز را باید بپذیریم گفت: اول اینکه هر کتابی که در مورد زیست شناسی تکاملی است داروینی نیست؛ منطق داروین تکامل است و تکامل یعنی بهبود و بهتر شدن در منطق مدرن آینده سیاه نیست بنابراین منطق حاکم بر این کتاب داروینی نیست.
روایت اورشلیمی از خلقت و آینده توسط هراری
وی ادامه داد: نکته دوم اینکه این کتاب اصلا غربی نیست بلکه روایت غیر غربی از زیست شناسی و به تعبیری سامی است اورشلیمی است که طرفدار امر مادی و زندگی نیست و نویسنده هم تصادفا استاد دانشگاه اورشلیم است و البته اگر نبود هم ممکن بود در آمریکا بنویسد ولی نوع نگاه کتاب به زندگی اورشلیمی است.
صمیم تصریح کرد باور بنده این است که آینده را ما می سازیم اینکه برخی بگویند انسان نگران آینده خود است لاجرم نگاهی نادرست است زیرا انسان قادر است از طریق جمع های مدنی بر مسائل مختلف چیره شود یکی از اندیشمندان گفته است هر وقت در عقلانیت پیشرفت وضع مدرن شک کردید به قرص مسکن فکر کنید؛ یعنی هیچ وقت در تاریخ وضع امروز را نداشتیم و بشر بر درد غلبه کرده است.
کتاب هراری علمی نیست
همچنین جبار رحمانی؛ عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت: من با مطالب ارائه شده یعنی ضعف علمی و نقدهایی آقای دکتر صمیم تا حدودی موافقم؛ این کتاب سعی کرده است تا روایت کلانی از تاریخ بشر ارائه کنند که البته همه ادیان و فرهنگها دنبال پاسخ به این پرسش هستند و کتاب سعی کرده است این کار را دنبال کند و عمدتا روی عاملیت انسان متمرکز شده است. وی اضافه کرد این کتاب بیش از آن که علمی باشد.
داستان بنیادین خلقت به زبان داده های جدید است. اگر از بحث علمی بیرون بیاییم این داستان قصد دارد جهان بینی در مورد خلقت ارائه کند و بنده از این زاویه به آن نگاه میکنم. او در مورد پیدایش انسان خردمند توضیح داده است و جالب اینکه در همه دنیا در حال ترجمه است. از نظر وی تاریخ رو به پیشرفت نیست بلکه رو به فاجعه و فروپاشی است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم :گفت او انسان را اشرف مخلوقات نمیداند بلکه موجود شروری است که قابلیت مخربی در وجود او هست و سبب خرابی حیات شده و همه موجودات اطراف خود را نابود کرده است. این کتاب روایتی اسطوره ای است و ما وقتی با روایتی از خلقت انسان در ادیان ابراهیمی روبرو میشویم در مورد صحت و سقم آن تردید نمیکنیم زیرا به آن باور داریم رحمانی با بیان اینکه این کتاب پر از داده های تاریخ و زیست شناسی و مباحث الهیاتی است و به راحتی بر دل مخاطب اثر میگذارد ولی ایده او ایده عجیبی نیست، اظهار کرد در ادیان گفته میشود که انسان هر قدر پیامبر و شریعت برای او آمد آدم نشد تا اینکه آخر الزمان خواهد آمد ولی این کتاب آخری برای تاریخ قائل نیست و میگوید انسان موجود شروری است و رو به نابودی میرود و اینکه پیامبران گفته اند در آخرالزمان جهان اصلاح خواهد شد تخیل است.
وی با تاکید مجدد بر اینکه این کتاب را نباید در قالب دانش فهم کنیم بلکه در قالب اسطوره و تاریخ خلقت باید مورد تحلیل قرار بگیرد، تصریح کرد: هر قدر هم برای کتابی تبلیغ شود ولی زمینه مستعدی برای رواج آن نباشد فراگیر نخواهد شد لذا این کتاب ظرفیت لازم برای جذب مخاطب را به خاطر ارائه داستانی از تاریخ خلقت در خود دارد.
وی تاکید کرد: البته هراری معتقد است که بشر یک ظرفیتی دارد که میتواند خود را با آن به حیات درست برگرداند؛ هراری به صورت ناخواسته در بخشی از کتاب مطرح میکند انسان واجد این ظرفیت است که با همین جهان نمادین ارزشهای متعالی را حاکم کند ولی مسیر واقع بینانه به سمت سقوط بشریت است که به نظر بنده هم این مسئله درست است یعنی انسان به شدت در تخریب محیط زیست و عالم کوشا و فعال است.
وی گفت: هراری بحثی میکند که هر ابداع انسان در مقطعی گل و بلبل است ولی در ادامه دچار فروپاشی میشود؛ او در مورد دوره مدرن هم میگوید ما فعلا در مقطع گل و بلبل هستیم ولی در آینده وضع سیاه است ضمن اینکه دوره مدرن هم مانند جنگهای جهانی نشان داده است که اگر قرار به خشونت باشد خیلی با دوره گذشته تفاوتی ندارد. مراد بنده این است که فهم هراری به روایت علمى فهم مهمی نیست بلکه کتاب او به مثابه یک داستان از خلقت مورد توجه است.
کتابی از فردی عبری و همجنس گرا
همچنین لیلا اردبیلی؛ دبیر نشست در سخنانی با بیان اینکه هراری گفته است تاریخ به ما می آموزد آنچه تصور میکنیم که به وقوع می پیوندد ممکن است به وقوع نپیوندند گفت یعنی در دقیقه ۹۰ اتفاق دیگری رخ خواهد داد که تاریخ را تغییر میدهد البته او تغییر را عمدتا به سمت تغییرات رادیکال تعبیر کرده است و میگوید این تغییر به سمت سیاهی است و ما را کسانی کنترل میکنند که داده ها را کنترل میکنند لذا ما در آزمون استخدامی هستیم که همیشه در حال کنترل و همواره زیر نظر کسانی هستیم که کلان داده ها در نزد آنان است.
سبب اردبیلی بیان کرد وی معتقد است که پیشرفت در علومی چون مهندسی و سایبر و بیولوژی و شده است تا مفاهیم ما عوض شود مثلا زن و مرد عشق و نفرت و من و تو و … مفهومی ندارد و البته از کسی که خودش همجنس گرا است چنین اصطلاحاتی عجیب نیست زیرا تلاش نشان دهد که این تمایزات از دنیای زبان انسان در حال رخت بربستن است و ما با جهانی بی معنا مواجهیم و انسان خردمند هم رفته رفته در حال اضمحلال است.
وی تاکید کرد انتقادات زیادی بر وی وارد است از جمله اینکه او فردی همجنس گرا عبری زبان ویهودی است که از سر تفنن مطالبی را بیان کرده است.
