چرا ملحدان جدید نیچه را انکار می کنند؟

به گزارش پایگاه خبری مفاز، ملحدان جدید به‌ندرت از فردریش نیچه نام می‌برند و هنگامی هم که به او اشاره می‌کنند، برای انکار او است. دلیل این مسئله نمی‌تواند این باشد که می‌گویند ایده‌های نیچه الهام‌بخشِ نابرابری نژادی بوده است که نازی‌ها به آن اعتقاد داشتند.

این داستان با توجه به ادعای نازی‌ها مبنی بر علمی‌بودن نژادپرستی‌شان نامحتمل است. دلیل اینکه نیچه از اندیشه‌های جریانِ اصلیِ الحاد حذف شده، این است که او به مشکل میان الحاد و اخلاق اشاره کرده است. این بدان معنا نیست که ملحدان نمی‌توانند اخلاقی باشند. موضوع بسیاری از جنجال‌های سبُک همین است. پرسش این است که یک ملحد به چه اخلاقی باید پایبند باشد؟

این در اروپای قاره‌ای پرسشی آشنا است. آنجا تعدادی از اندیشمندان دربارۀ «الحاد دشوار» اندیشیده‌اند. این الحاد، ارزش‌های لیبرال را پیش‌فرض نمی‌گیرد. نمی‌توان گفت چیزی بیش از این مباحث به دست آمده است.

پروژۀ پست‌مدرنِ «ناالهیاتِ» «ژرژ باتای»، آن دینِ بدون خدایی که او مد نظر داشت، هیچ نوع سازگاری از تفکر اخلاقی را به وجود نیاورده است؛ اما حداقل باتای و متفکرانی نظیر او فهمیده بودند که هنگامی که یکتاپرستی را کنار می‌گذاریم، اخلاق را به همان صورتِ گذشته نمی‌توانیم حفظ کنیم و مثلاً دربارۀ ادعاهای فراگیر اخلاق لیبرال به‌شدت دچار تردید می‌شویم.

ممکن نیست مشاجرات قلمیِ معاصر علیه دین را بخوانیم و این حس را پیدا نکنیم که «ملحدان جدید» گمان می‌کنند جهان جای بهتری می‌بود اگر یکتاپرستیِ یهودی و مسیحی هیچ وقت وجود نمی‌داشت. آنها همیشه با تأسف می‌گویند اگر این خداباورانِ مشکل‌ساز وجود نداشتند، ارزش‌های لیبرال بسیار مستحکم‌تر می‌بود. این برای این ملحدان عجیب خواهد بود؛ اما نیچه گمان می‌کرد لیبرالیسمِ مدرن، تجسد سکولار همین سنت‌های دینی است.

این محقق مسائل کلاسیک تشخیص داد که اعتقاد یونانی به خِرد چارچوبی را شکل داده است که لیبرالیسم مدرن از آن شکل گرفته است. برخی رواقیون باستانی از ایدۀ جامعۀ جهان‌وطن دفاع کرده‌اند؛ اما بدان دلیل که باور داشتند انسان‌ها در داشتنِ لوگوس با هم مشترک‌اند.

این اصلی فناناپذیر از عقلانیت است که بعداً در مفهوم خدا بدان صورت که ما با آن آشناییم، حل شد. نیچه به‌وضوح ادعا می‌کرد که لیبرالیسم در یکتاپرستیِ یهودی و مسیحی ریشه دارد و به همین دلیل است که او به این شدت با این ادیان دشمن است. او تا حد زیادی به این دلیل ملحد است که ارزش‌های لیبرال را رد می‌کند.1

پی نوشت:

1- آتئیست‌های مدرن از چه چیزی می‌ترسند؟- جان نیکولاس‌گری- گاردین- ۳مارس ۲۰۱۵