به گزارش پایگاه خبری مفاز، جشن سده یکی از جشنهای پرشکوه زمستانی ایرانی است که از دوران باستان به یادگار مانده، این جشن در دهمین روز بهمنماه برگزار میشود. همانند دیگر جشنهای اصیل ایرانی، آتش، هسته اصلی برگزاری جشن سده به شمار میرود. جشن سده در بسیاری از شهرهای ایران به ویژه شهرهای زرتشتینشین برگزار میشود. جشن سده به همراه نوروز و شب یلدا سه جشن بزرگ ایرانی را تشکیل میدهند.
ایرانیان باستان در هر ماه جشن مخصوصی برگزار میکردند و به شادی و پایکوبی و همچنین ستایش اهورامزدا میپرداختند. بسیاری از این جشنها هماکنون از رونق افتاده و جز در کتابهای تاریخی نشانی از آنها وجود ندارد. با این حال بعضی از آنها این اقبال را داشتهاند که همچنان زنده بمانند و هر ساله با شکوهی بینظیر برگزار شوند.
جشن سده یکی از همین جشنهای باستانی است که از دوران کهن تا به امروز برگزار شده و شکوه پیشین را حفظ کرده است جشن سده در غروب دهمین روز از بهمنماه برگزار میشود. در ایران باستان هر ماه نامی مخصوص به خود داشت. هر روزی نیز نامی مخصوص به خود داشت روز دهم بهمنماه نیز آبانروز نام داشت به عبارتی جشن سده در غروب آبانروز از بهمنماه برگزار میشد.
فلسفه جشن سده
ایرانیان باستان زمستان را به دو دوره 40 روزه تقسیم کرده بودند. دوره اول که از شب یلدا آغاز میشد در دهم بهمن پایان مییافت. به این دوره اول، چله بزرگ میگفتند و دوره چهل روزه بعدی، چله کوچک نام داشت. ایرانیان اعتقاد داشتند چله بزرگ اوج سرمای زمستان را در خود دارد و روزی که چله بزرگ به پایان میرسد، زمین نفس میکشد و گرم میشود. بنابراین سرمای سختی در پیش نخواهد بود. از اینرو روز پایان چله بزرگ زمستان را گرامی میداشتند و جشن سده برگزار میکردند. اجداد باستانی ما بر این باور بودند که آتشی که در این روز برافروخته میشود، زمین را گرم و آماده ورود بهار میکند.
همچنین جشن سده را از نگاهی دیگر نیز میتوان بررسی کرد.، در ایران عدد چهل از دیرباز عددی مقدس به شمار میآمد. چهلمین روز پس از تولد، یا چهلمین روز پس از مرگ، همیشه برای ایرانیان روز مهم و با ارزشی به شمار میرفته و مراسم مخصوص به خود داشته است. جشن سده نیز دقیقا چهل روز پس از جشن یلدا برگزار میشود. اگر یلدا را شب تولد خورشید بدانیم، چهل روز پس از تولد او نیز باید مراسمی جهت گرامیداشت چنین میلاد فرخندهای برگزار شود. این استدلال، یکی از فلسفههای پیدایش جشن سده به شمار میرود.
معنای واژه سده
همچنین در توجیه علت وقوع جشن سده، بعضی منابع گفتهاند که ایرانیان باستان زمستان را برخلاف امروز، از آغاز فصل سرما یعنی اول آبانماه در نظر میگرفتند. از اول آبان تا ده بهمن نیز صد روز فاصله وجود دارد. همچنین پس از شب یلدا و تولد مهر، روشنایی بر تاریکی چیره شده و روزها به سمت طولانیشدن پیش میرود. از این رو روزها را به صورت جدا و شبها را نیز به صورت جداگانه میشماردند. از جشن سده تا نوروز نیز در مجموع صد شب و روز فاصله وجود دارد. از این رو آبانروز از بهمنماه بسیار روز مهم و مقدسی به شمار میآمد و لازم بود تا با برگزاری جشنی باشکوه، آن را گرامی میداشتند.
در این دیدگاه، عدد صد به سده مرتبط میشود. برخی دیگر از منابع قدیمی نیز میگویند در چنین روزی تعداد فرزندان کیومرث که طبق اعتقاد شاهنامه نخستین مرد به شمار میرود، به صد تن رسید. برخی نیز معتقدند در این روز تعداد فرزندان مشی و مشیانه- نخستین زوج روی زمین و همطراز با آدم و حوا- به صد تن رسید. از اینرو جشن برپا داشتند تا چنین رویدادی را گرامی بدارند.
بعضی دانشمندان نام سده را گرفته شده از صد میدانند، ابوریحان بیرونی مینویسد: «سده گویند یعنی صد و آن یادگار اردشیر بابکان است و در علت و سبب این جشن گفتهاند که هرگاه روزها و شبها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد بدست میآید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان کیومرث – پدر نخستین – درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند که در این روز فرزندان مشی و مشیانه به صد رسیدند و نیز آمده: «شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید.»
نظر دیگر اینکه سده معروف، صدمین روز زمستان است، از ابتدای زمستان (اول آبان ماه) تا ۱۰ بهمن که جشن سده است صد روز، و از ۱۰ بهمن تا نوروز و اول بهار ۵۰ روز و ۵۰ شب بودهاست و به علت اینکه از این روز به بعد انسان به آتش دست پیدا کردهاست شب هم مانند روز روشن و گرم و زندهاست شبها هم شمرده میشوند. یکی دیگر از دلایل گرامیداشت این شب این است که ایرانیان دو ماه میانی زمستان را، همان دی و بهمن را بسیار سخت و هنگام نیرومند گشتن اهریمن میدانستند و برای پایان یافتن این دوماه نیایشهای ویژهای برگزار میکردند.
از شب چله که چله بزرگ نیز نامیده میشد و در آن مهر برای مبارزه با اهریمن دوباره زاده شده بود تا شب دهم بهمن ماه که جشن سده و چله کوچک نامیده میشد برابر ۴۰ روز است و به سبب اینکه آتش (مظهر گرما و نور و زندگی) در روز سده کشف شده بود و وسیله دیگری برای مبارزه با اهریمن و بنا بر آیین باعث روشنایی شب مانند روز شد از شب چله کوچک تا اول اسفند ۲۰ روز و ۲۰ شب (جمعاً چهل شب و روز) است. و برخی گفتهاند که این تسمیه به مناسبت صد روز پیش از به دست آمدن محصول و ارتفاع غلات است. مهرداد بهار در کتاب «پژوهشی در فرهنگ ایران» و رضا مرادی غیاثآبادی در کتاب «نوروزنامه»، بر این باورند که سَدَه در زبان اوستایی به معنای برآمدن و طلوع کردن است و ارتباطی با عدد ۱۰۰ ندارد. عدد «سد» به شکل «صد» معرب شدهاست در حالیکه واژه «سده» به شکل «سذق» معرب شدهاست.
آداب و رسوم جشن سده
جشن سده همراه با آتشافروزی است، در واقع میتوان گفت همه جشنهای ایرانی در حضور آتش برگزار میشود. به عقیده ایرانیان باستان، آتش قویترین نشانه فیزیکی حضور اهورامزدا، خدای یگانه است و اوست که تحت نظارت اهورمزدا زندگی میبخشد. آتش افروزی را میتوان از مهمترین آیین جشن سده دانست تا جایی که شکوه و شهرتش را وابسته به آن میدانند. در قدیم چون این روز فرا میرسید، در پایان روز دهم آبان ماه و شب یازدهم، هر یک از مردم به تهیه هیزم مشغول میشدند و سپس آن را آتش میزدند.
در رو به روی آتشی که در حضور پادشاه برپا میکردند، شعرا قصائدی را که در توصیف پادشاه سروده بودند را با صدای بلند و رسا میخواندند و مردم هم همراه با آنها به شادی میپرداختند و از روی آتش میپریدند تا نشاط خود را آشکار سازند. در گذشته هیزمها را بر فراز بام منازل یا بلندای کوه میانباشتند و در غروب آبانروز، آن را میافروختند. امروزه اما در شهرهایی که این جشن برگزار میشود، مکانی مخصوص درنظر گرفتهاند تا همگان در آن محل گرد هم آیند.
اما امروزه از مدتها قبل از 10 بهمن ماه بساط جشن سده مهیا میشود. با جمع شدن هیزمها، توسط مشعلها آتش زده میشوند البته به همین سادگیها هم نیست، آتش بین زردتشتیان بسیار مقدس است، به طوری که موبدان جلوتر از جوانان با مشعلی که به دست دارند، حرکت میکنند. آنها سه بار دور، دور هیزم میزنند و جوانان هم با مشعلهایی که بر دستشان است، هیزم را آش میزنند و سپس به رقص و شادی میپردازند. برافروختن آتش با مراسم ویژه توسط موبدان، رقصهای آئینی در پیشگاه آتش، خواندن گاتها به صورت دستهجمعی و نیایش به درگاه اهورامزدا، نقالی و شاهنامهخوانی و همچنین اجرای مسیقی زنده با استفاده از سازهای پوستی از جمله قسمتهای جشن سده به شمار میرود.