به گزارش مفاز، کتاب مدعیان مهدویت و هزاره‌گرایان پژوهشی است درباره مبادی و سیر تکامل چهار گروه غالی بیانیه، مغیریه، منصوریه، و جناحیه در سده های دوم و سوم هجری در عراق و ایران. اندیشه های این گروه ها آمیزه ای از تعالیم و اعمال ادیان اصالتا غیراسلامی را در نخستین سده های حکومت اسلامی نشان می دهد.
ویلیام تاکر، ضمن اشاره به تأثیرپذیری این گروه ها از عبدالله بن سبا و نیز مختار و کیسانیه، تمرکز ویژه ای بر نقش تاریخی – اجتماعی این گروه ها دارد، که همگی شورشهایی علیه خلفای بنی امیه به راه انداختند. نظریه محوری وی این است که این فرقه ها نخستین گروه های انقلابی هزاره گرا در تاریخ اسلام بودند که با هدف ایجاد حکومت برگزیدگان، عقاید و رویه هایی پدید آوردند که تاثیری ماندگار بر شماری از فرقه های شیعی و غیر شیعی و نیز جنبشهای مذهبی شبه شیعی گذاشت.
فهرست کتاب عبارت است از:
سخن مترجم
سخن ناشر اصلی: مهدیان و هزاره گرایان
قدردانی و سپاسگزاری
دیباچه
مقدمه: بافت تاریخی ـ حکومت امویان
- نخستین جنبشها
- بَیان بن سَمعان و بَیانیه
- مُغیره بن سعید مُغیریه
- ابومنصور عجلی و منصوریه
- عبدالله بن معاویه و جَناحیه
- تأثیر و اهمیت این چهار فرقه
نتیجه گیری
خاتمه
کتابنامه
نمایه
در بخشی از سخن مترجم آمده است: هزاره گرایی (Millennialism) میراث قدیم ادیان است و آرمانی است که در آئین زرتشت توسعه یافت، در یهودیت اوج گرفت و در مسیحیت به ویژه در حدود سال 1000 میلادی به نهایت اوج خود رسید. این اندیشه بعدها در اسلام نیز ظهور یافت. این اندیشه در باورهای منجی گرایانه(مسیحایی) و الهامات روزهای پایانی یهودیت نبوی(پیامبرانه) ریشه دارد.
به نظر می رسد که مفهوم هزاره گرایی در ادیان زرتشتی، یهودیت و مسیحیت معنایی مشابه با مفهوم مهدویت منجی گرایی در اسلام دارد، البته بدون تأکید بر مفاهیم و معانی برآمده از عدد هزار در مهدویت اسلامی. ظاهرا براساس همین یکسانی اندیشه ها و مفاهیم است که نویسنده کتاب مفهوم هزاره گرایی و هزاره گرایان را درخصوص مدعیان مهدویت از میان گروه های غالی در سده های نخستین اسلامی به کار برده است.
بررسی افکار و اندیشه های این فرقه و بانیان آنها به خصوص از آن رو که منتسب به شیعه اند، ضروری به نظر می رسد؛ با این هدف که نشان داده شود افکار آنان به تشیع امامی ارتباطی ندارد و بزرگان شیعه امامی با چنین اندیشه ها و باورهایی مخالف اند. خوشبختانه در سالهای اخیر یکی از محققان شناخته شده غربی به نام ویلیام فردریک تاکر(متولد 1941م) استاد بازنشسته گروه تاریخ دانشگاه آرکانزاس دست به این مهم زده است. او که محقق تاریخ اسلام است، در این پژوهش به مطالعه تفصیلی اندیشه های مؤسسان و پیروان این چهار گروه اولیه غالی شیعی که گرداگرد رهبران شورشی ضد اموی شکل گرفت پرداخته است.
پژوهش وی درباره گروه های غالی شیعی که در چند سده نخست اسلامی در غراق و تا اندازه کمتری در ایران فعالیت داشتند، یکی از تحقیقات حائز اهمیتی است که به انبوه آثار محققان غربی در ارتباط با شیعه و تاریخ اولیه اسلامی افزوده شده است. این اثر کتابی است که به خوبی و کاملا مستند و با ادله متقاعدکننده به رشته تحریر درآمده است.
در سخن ناشر اصلی نیز آمده است: مهدیان[دروغین] و هزاره گرایان عنوان بحثی است درباره گروه های شیعی در سده های دوم و سوم هجری در عراق و ایران که اندیشه های شان آمیزه ای از تعالیم و اعمال ادیان اصالتا غیراسلامی در عراق در نخستین سده های حکومت اسلامی را بازتاب می دهد. این اندیشه ها، سیالی حد و مرزهای دینی این دوره را نشان می دهد.
توجه خاصی به انتظارات هزاره گرایی و فعالیتهای سیاسی انقلابی این فرقه ها شده است. به ویژه هدف مؤلف ارائه تعریفی از اصطلاح هزاره گرایی است تا چگونگی بازتاب این معنا از سوی این گروه ها را تبیین کند و نشان دهد که با این حساب چگونه لازم است به آنها در بافتی وسیع تر از تاریخ شیعه یا حتی تاریخ اسلام نگریسته شود.
از این رو مؤلف بر نقش تاریخی ـ اجتماعی این جنبش ها متمرکز شده است. نظریه محوری این پژوهش آن است که این فرقه ها نخستین گروه های انقلابی هزاره گرا در تاریخ اسلام بودند و با تأثیر و نفوذ پسین برخی اعتقاداتشان، بر تدابیر و تعالیم شماری از گروه های فرقه ای بعدی شیعی یا شبه شیعی اثر گذاشتند.
مؤلف در دیباچه کتاب مدعیان مهدویت و هزاره‌گرایان آورده است: با پیدایش انقلاب[اسلامی] ایران در سال 1978 میلادی، جهان غرب به شکل گسترده تری بیش از گذشته از اهمیت و قدرت برانگیزاننده و فکری اسلام شیعی آگاهی یافت. دانشجویان و ناظران جدی رخدادهای جهانی در آن زمان تلاش برای مطالعات تاریخی شیعی به زبانهای غربی را آغاز کردند و دریافتند که آثار علمی موجود بسیار کمتر از آنچه انتظار می رفت است. قطع نظر از پژوهشهای حامد الگار، الساندرو بوزانی، هانری کربن، میشل مزاوی و تا حدی متأخرتر شاهرخ اخوی، میشائیل فیشر، سعید امیرارجمند و عبدالعزیز ساچدیتا نمی توان بررسی های شایان توجه چندانی درباره تشیع اثنا عشریه (امامیه یا میانه روها) در ایران برای چهار قرن گذشته یافت.
این نکته حتی با وجود این حقیقت که شیعه امامی دین حکومتی ایران از آغاز سده دهم هجری/ شانزدهم میلادی بوده است صادق است. شگفت آور نیست که از زمان انقلاب ایرانیان آثار پراهمیت بسیاری پدید آمده است، برای نمونه آثار یان ریشار، هاینتس هالم، موژان مومن و حسین مدرسی در اینجا به ذکر تنها تعداد اندکی بسنده می شود که فهم بهتری از تشیع در ایران و در برخی موارد، جاهای دیگر ارائه می دهند. خوشبختانه اکنون می توان به شماری از پژوهشها درباره شیغه غیر دوازده امامی(مثلا اسماعیلیان) مانند آثار فرهاد دفتری، پل واکر، عباس همدانی، ویلفرد مادلونگ، هاینتس هالم و اسماعیل پوناوالا اشاره کرد.
از مطالعه گذرای پژوهشهای مذکور روشن می شود که تاریخ اسلام شیعی بسیار طولانی، بحث انگیز و پیچیده است و بی شک ارائه تاریخی جامع از تشیع هدف این اثر نیست. با وجود همه تأکیدها بر تشیع ایرانی، دانستن اینکه تاریخ تشیع در تاریخ گسترده تر جامعه اولیه اسلامی ریشه داشته و اینکه تشیع محدود به گروه نژادی یا زبانی خاصی نبوده مهم و ضروری است.
کتاب مدعیان مهدویت و هزاره‌گرایان؛ نگاهی به جنبش های غالیان شیعی عراق در سده های نخستین به نویسندگی ویلیام فردریک تاکر و ترجمه حمید باقری به همت انتشارات حکمت به بهای 25 هزار تومان در بهار سال جاری منتشر شده است.
