آگاهی‌های مربوط به ادیان ایران باستان در قرآن کریم

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری مفاز، احمد پاکتچی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در انجمن علمی ادیان و عرفان در  نشست «آگاهی‌های مربوط به ادیان ایران باستان در قرآن کریم»، اظهار کرد: در حوزه ادیان ایران باستان با یک خلأ مواجه هستیم.

وی با بیان اینکه در مورد دین زرتشتی با وجود شهرت زیادی که دارد مطالعاتی در مورد قرآن مشاهده نمی کنیم، افزود: کسانی وجود داشته که تلاش کرده اند به ارتباط اسلام با دین زرتشتی بپردازند اما اینکه به طور خاص  در خلال آیه های قرآن به دنبال اطلاعاتی بگردیم که به نوعی به حوزه دین زرتشتی ارتباط دارد، با خلأ مواجه هستیم.

پاکتچی با طرح این سؤال که ابتدا باید پرسید این آگاهی های مربوط به ادیان در قرآن چه کمکی به ما می کند؟ ادامه داد: دانستن این موضوع فقط از سر کنجکاوی نیست.

وی خاطرنشان کرد: از نظر ترتیب تاریخی، اسلام زمانی گسترش یافته و قرآن نازل شده که مدت ها از وجود دین زرتشت می گذشته است و به همان اندازه که دین یهود و مسیحی پیش از اسلام وجود داشته دین زرتشتی نیز وجود داشته است.

این پژوهشگر عنوان کرد: آموزه های اسلامی مطرح شده در دین زرتشتی، دین مانوی و ادیان پیش از اسلام وجود دارند و این برای ما پیام قوی دارد؛ اگر آنچه قرآن به ما می آموزد در متون دینی پیش از اسلام وجود داشته باشد این امکان برای انسان معتقد وجود ندارد این کتب و ادیان را به کلی کنار بگذارد و نادیده بگیرد بلکه از نگاه یک فرد مومن این متون ریشه در وحی دارد.

وی با بیان اینکه یافتن آموزه های مشترک بین قرآن و متون دینی پیش از اسلام می توانند از نظر یافتن ارتباط بین ادیانی و سوابق وحی بین پیامبران مهم باشند، گفت: نکته دوم این است که این متون می توانند در راستای فهم عمیق تر در تفسیر برخی آیات به ما کمک کنند.

پاکتچی به یکتا پرست بودن زرتشتی ها اشاره کرد و گفت:  بر خلاف تصورات در بین عامه مردم که آتش پرستی یا نسبت دوگانه پرستی به زرتشیتی ها می دهند، یکتاپرستی زرتشتی ها قابل توجه بوده و اینکه تا چند هزار سال پیش که می رویم سابقه شرک و بت پرستی در بین ایرانی ها نمی نبینیم، این برای ایرانی ها فخر است.

وی به بحث قادر بودن خدای متعال اشاره کرد و گفت: در یسنی باب 43 به این موضوع اشاره شده است و عالم و قادر بودن موضوع روتین الهی است.

پاکتچی در ادامه با اشاره به اینکه  آیه 35 سوره نور که خداوند را به عنوان روشنایی آسمان ها و زمین معرفی می کند، عنوان کرد: این موضوعی پیچیده بوده که از موضوعات پیچیده ای است که در طول قرن ها مفسرین و متکلمین را درگیر کرده است.

وی خاطرنشان کرد: در کتاب «بندهش» خداوند را به عنوان اثر روشنی یا روشنایی ازلی معرفی می کند و در این تبیین بندهش روشنایی ازلی را خود اهورا مزدا می داند و توضیح داده می شود از اهورا مزدا پرتوهای روشنایی صادر می شود.

پاکتچی با اشاره به اینکه این اتهام در مورد دین زرتشتی وجود دارد که شیطان را موجود اصیل می دانند و در تقابل با اهورا مزدا مطرح می کنند، تصریح کرد: این اتهام مورد قبول نیست چراکه  در بخش های مختلفی از اوستا با این پدیده مواجه هستیم شیطان را به عنوان مخلوق خدا می دانند که  مهلت دادن به اهریمن از جانب اهورا مزدا براساس مصلحت هایی داده شده است.

وی ادامه داد: در آیات 36 تا 38 سوره حجر نیز همین موضوع مطرح می کند که شیطان از خدا مهلتی خواست تا روز رستاخیز، این شباهت ظاهری نیست بلکه ارتباط آموزه های قوی است بین قرآن و اوستا مشاهده می کنیم که تامل برانگیز است.

این پژوهشگر در ادامه به اندیشه های مشترک بین هندو و ایرانی ها اشاره کرد و گفت: اجداد آنها با هم دین واحدی داشتند و  آنها دو گروه خدایان داشتند که به آنها خدایان سفید و خدایان سیاه گفته می شد.

وی با بیان اینکه خدایان سیاه نامشان در اندیشه هندو ایرانی «اسوره» و تلفظ ایرانی آن «اهوره» بود، افزود: خدایان سفید پرقدرت، مثبت و اخلاقی بودند کهارزش پرستیدن دارند و خدایان سیاه قدرت دارند ولی غیر اخلاقی هستند.

پاکتچی عنوان کرد: ادیان هندو و ایرانی دنبال این بودند که بین قدرت خدایان مقتدر سود رسان و زیان رسان تعادل ایجاد کنند و در ادیان هندو ایرانی این رابطه تا حد زیادی حفظ شد.

وی خاطرنشان کرد: با آمدن زرتشت خدایان مثبت را به خدای مثبت تبدیل کردند و دوم اینکه خدایان سیاه زیان رسان از جایگاه خدایی تنذل پیدا کردند و به موجودات زیان رسانی که مخلوق خداوند هستند ولی بهره ای از قدرت دارند، تبدیل شدند و چون خدا یکی بود اهوره به اهورا مزدا در زرتشت تبدیل شد.

وی با بیان اینکه این جابجایی در نگرش دو ویژگی دارد، گفت: انتقال از شرک و چندخدایی به یکتاپرستی و یکی هم شناسایی آن خدایان چندگانه به عنوان موجودات زیان رسان که به انسان کمک می کند مطالب اوستا را خوب بفهمیم.

این پژوهشگر بیان کرد: در این راستا می توان گفت شیطان عبارت است از تجلی یک خدایی که با آموزه های یکتا پرستی از خدایی افتاده است، یعنی  قبلا از او به عنوان خدایی یاد می شده است که با آموزه های یکتاپرستی از خدایی افتاده و مخلوق است و با این توضیح شاید بتوان تفسیر بهتری ارائه داد و چالش های قبلی برطرف شود.

وی در ادامه به بحث زروان(خدای زمان) پرداخت و گفت: این بحث الزاما ربطی به دین زرتشیتی ندارد و یک مسیر دینی است که در این مسیر دینی زمان خدایی می کند، این مسیر اختصاص به ایران ندارد و می توان در بین ملت های دیگر هند و اروپایی نیز مشاهده کنیم.

پاکتچی با بیان اینکه در ایران باستان «زروان» منظور خدای زمان و همان زمان است که خدایی می کند، عنوان کرد:  البته در این زمینه چالش هایی نیز بوده که نسبت بین زروان و اهورا مزدا چیست؟ که باید گفت برخی زروان را همان اهورا مزدا دانسته و برخی معتقد بودند که زروان دو گوهر همزاد آفریده است.

وی با اشاره به اینکه ترجمه «زروان» به زبان عربی به صورت «دهر» است، بیان کرد: این کلمه در قرآن یک بار در سوره انسان به کار برده شده صرفا به معنای زمان به کار رفته است.

پاکتچی عنوان کرد: در این راستا می توان گفت زمانی که قران نازل می شده است همه مردم عربستان دین واحدی نداشتند و ردپای پیروان ادیان ایرانی در خود شبه جزیره عربستان وجود داشته است.

وی اظهارکرد: در صورت مساله سوم می توان گفت که ما مخاطبانی با باورهای دینی مربوط به ایران باستان هستند که در شبه جزیره زندگی می کردند و حداثر اطلاعات ما در این زمینه در رابطه با سلمان از صحابه پیامبر است.

پاکتچی در ادامه با اشاره به اینکه یکی از مواردی که نه تنها مفسرین ما را در طول قرن ها درگیر کرده یک بار دیگر در قرن 21 مورد توجه قرار گرفته مساله عالم غیب است، گفت: در ابتدای سوره بقره در رابطه با ضرورت عالم غیب صحبت می کند و تفسیر این آیات اکنون مهم است.

وی بیان کرد: انسان از یک بخش مادی و غیرمادی تقسیم شده است، جسم مادی و موقع مرگ دچار فرسودگی می شود و قسمت غیرمادی پس از مرگ به حیات خود ادامه می دهد .

پاکتچی اظهارکرد: در باور ایران باستان مرگ روان را وادار می کند که گیتی را ترک کند و وارد مینو شود، در باور ایرانی ها از مینو به عنوان بهشت یاد می شود ولی در صورتی که مینو یک عالم است.

وی گفت: ما در مورد یک ساحتی از زندگی انسان صحبت می کنیم که بسیار مهم است و در فهم عمق اندیشه ایرانیان باستان انسان همزمان در گیتی و مینو زندگی می کند و هیچ وقت بیرون از مینو نیست و اینجاست که مینوی سازنده و مخرب می تواند معنا پیدا کند.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه در تفکر قرانی با مفهوم روح القدوس مواجه می شویم، افزود: بهترین ترجمه قرآنی که در مورد آن می تواند صورت گیرد مفهوم مینو است.

پاکتچی در پایان به بحث نبوت که یکی از اصول دین معاد و عالم رستاخیز است اشاره کرد و یادآور شد: ما می توانیم بگوییم در یهودیت و مسیحیت آموزه های دیرپایی که به قبل اسلام در ارتباط با بهشت و جهنم است، نداریم.