به گزارش پایگاه خبری مفاز، امامان در بعضی از دوره ها مستور و در بعضی دیگر آشكار هستند. به اعتقاد اسماعیلیان ، در دوره ستر (غیبت امام) دعات موظف اند كه ابلاغ امر كنند. در این دوره ، فقط باب و نخبگان قادر به رویت امام هستند.
فرقه ” اسماعیلیه ” از فرق منشعب مذهب شیعه است؛ ظهور این فرقه نتیجه اختلاف در امامت اسماعیل با برادرش حضرت موسی بن جعفرالكاظم (ع) بوده است اینان معتقد بودند كه بعد از امام جعفر صادق (ع) چون پسرش اسماعیل پیش از پدر در گذشته امامت محمد بن اسماعیل منتقل شده كه سابع تام بوده و دور هفت به او خاتمه یافته است.
در اعتقاد آنان ، تاریخ بشر به چند دور تقسیم می گردد و هر دور با پیامبری ” ناطق ” و امامی ” اساس ” آغاز می شود . ناطقان ، همان پیامبران اولوالعزم اند كه تعداد آنان هفت نفر است و پس از هر ناطقی، هفت امام روی كار می آیند. دوره هر پیامبری هزار سال است و چون دور او به سر رسد ، پیامبر دیگری با شریعتی نو ظهور می كند. این پیامیر شریعت پیشین را نسخ می نماید. امام ( یا اساس یا وصی ) عالم به علم تاویل شریعت است.
اسماعیلیان موضوع تاویل و هزاره ها را از مانویان و زردشتیان اخذ كرده بودند . همچنین ، آنان معتقد بودند اندكی از افراد بشر می توانند از طریق تاویل امامان ، به حقایق باطنی دین دست یابند كه این افراد، همان اهل هدایت یا اعضای فرقه هادیه اسماعیلیه هستند.
از دیدگاه اسماعیلیان ، افراد بشر به دو گروه تقسیم می شون :
۱ ) ویژگان یا نخبگانی كه با طی مراحل مختلف به باطن شریعت دست می یابند
۲ ) و دیگر ، عالم یا اكثریت غیر اسماعیلی كه فقط قادر به درك مفاهیم ظاهری مذهب هستند . همچنین ، سازمان مذهبی اسماعیلیان بر مراتب و درجات منظمی استوار بود كه از پایین به بالا ، عبارت بودند از :
▪ مستجیب ( تازه وارد به گروه ) ،
▪ ماذون ،
▪ داعی ،
▪ حجت ،
▪ باب و امام .
امامان در بعضی از دوره ها مستور و در بعضی دیگر آشكار هستند . به اعتقاد اسماعیلیان ، در دوره ستر ( یاغیبت امام ) دعات موظف اند كه ابلاغ امر كنند . در این دوره ، فقط باب و نخبگان قادر به رویت امام هستند . آنان دوره ستر را از دوره محمد اسماعیل تا قیام عبیدالله المهدی در قیروان می دانند . معروفترین داعیان اسماعیلی در این دوره ، ابو عبدالله حسن بن احمد زكرویه ( معروف به ابوعبدالله شیعی ) و میمون قداح بودند كه خود اصل ایرانی داشتند.
در سال ۲۹۷ ه . ق . ابوعبدالله الشیعی بذر دعوت اسماعیلی را در میان قبایل كتامه ( در شمال آفریقا ) پراكند . وی عبید الله المهدی را كه در سجلماسه محبوس بود ، آزاد كرد و بر تخت دعوت اسماعیلیان نشاند . عبیدالله پس از استقرار در قیروان ، مدعی خلافت و امامت اسلام شد . نام دعوت اسماعیلیان به دلیل انتساب به حضرت فاطمه (سلام الله علیها) ، دخت گرامی پیامبر اسلام (ص) ، ” فاطمی ” خوانده شد . این دعوت ، به سرعت در سراسر شمال آفریقا ، یمن ، بحرین ، شام ، فلسطین ، و ایران انتشار یافت.
در اندك مدتی خلافت شیعی اسماعیلی توانست با خلافت عباسیان بغداد همپایی كند . حتی دریای مدیترانه را برای اروپاییان ناامن سازد و بنادر فرانسه را غارت كند.
همچنین ، بند ، ” جنوا ” را هم به تصرف خود درآورد . جوهر سیسیلی در دوران المعزلدین الله ( ۳۶۵ – ۳۴۱ ه . ق .) مصر را از تصرف اخشیریان در آورد و ” جامع الازهر ” را كه نامش از نام حضرت زهرای ازهر – علیها السلام – گرفته شده است ، تاسیس كرد.
در دوران عزیز پنجمین خلیفه ( ۳۸۵ – ۳۶۵ ه . ق . ) دولت فاطمی به اوج قدرت رسید و از اقیانوس اطلس تا دریای سرخ ، یمن ، مكه و دمشق گسترش یافت . حتی ، یكبار در موصل نام خلیفه فاطمی در خطبه ذكر شدو قدرت بغداد در مقابل آن تحقیر گردید .
داعیان اسماعیلی كه از آغاز دعوت در ایران بودند ، در دیلمان و الموت و قهستان و دامغان و سیستان ( كه هنوز سنتهای باستانی و سنن و شعایر شیعی مذهبان یا سابقه دارالهجره های خوارج را در اذهان داشت ) مورد پذیرش قرار گرفتند . معروفترین آنان، ابوحاتم رازی ( متوفی به سال ۳۲۲ ه . ق . ) در منطقه دیلم و عبدالملك كوكبی در گردكوه دامغان و اسحاق ( ابو یعقوب سگزی ) در ری و حسین بن مرورودی در خراسان بودند .
ابوحاتم رازی گروهی از دیلمیان را از جمله اسفار شیرویه ، مردآویچ زیاری ، یوسف ابی الساج ( عامل ری ) را به كیش خود آورد . محمد نخشبی كار مرورودی را در خراسان دنبال كرد و بسیاری از رجال دولت سامانی دعوت او را پذیرفتند . ولی در نتیجه دخالت سران نظامی، و لشكریان ترك تبار سامانی ، بسیاری از اسماعیلیان و از جمله محمد نخشبی به قتل رسیدند و همچنین ، ابو یعقوب سگزی هم به دست خلف ابن احمد صفاری ( متوفی به سال ۳۹۹ ه . ق . ) كسته شد.
پس از سامانیان ، قتل و تعقیب اسماعیلیان به دست سلطان محمود غزنوی ادامه یافت و بسیاری از اسماعیلیان طالقان خراسان كه از ابو علی سیمجوری در مقابل محمود حمایت می كردند ، به قتل رسیدند و اسماعیلیان مولتان هند هم تبعید شدند . ولی ، نه نتها این كشتارها و تعقیبها به فعالیت داعیان پرشور اسماعیلی خاتمه نداد ، بلكه دعوت آنان در سراسر قرون چهارم و پنجم هجری ادامه یافت.
شاخصترین چهره مبلغان اسماعیلی در قرن پنجم ، ناصر خسرو قبادیانی بود . فعالیت او از آغاز عهد سلجوقی شروع شد تبلیغات ناصر خسرو در مازندران و خراسان باعث گردید كه فرقه خاصی از اسماعیلیان ، به نام ” ناصریه ” در این نواحی پدید آید.
در ناحیه جبال نیز ( در همین اوان ) دعات دیگر فاطمی سرگرم نشر دعوت بودند . نام آورترین آنان ، عبدالملك عطاش و پسرش ( احمد ) بودند . احمد قبل از دستگیری و كرگ دلخراش خود ، به حسن بن علی بن محمد صباح ( كه به وسیله امیر ضراب و بونجم سراج به كیش اسماعیلی در آمده بود ) توصیه كرد كه به مصر برود . حسن در سال ۴۶۵ ه . ق . به مصر رفت ، ولی با وجود تلاش فراوان نتوانست با المستنصربالله ( هشتمین خلیفه فاطمی ) ملاقات كند . وی پس از یك سال و نیم توقف در مصر ، در سال ۴۷۳ ه . ق . به ایران بازگشت.
حسن مدت ده سال نواحی شمال و مركز و شرق و غرب ایران را برای بدست آوردن پایگاهی مناسب زیر پا گذاشت . سرانجام ، در سال ۴۸۳ ه . ق . با كمك قاضی حسین قاینی ( حاكم سابق ترشیز ) و اسماعیلیان دیلم ، مكان مناسب را به دست آورد . وی قلعه الموت را تصرف كرد . این قلعه در سال ۲۴۶ ه . ق . به وسیله یكی از ملوك جستانی دیلم ساخته شده بود . حسن بعد از تعمیر قلعه ، آن را پایگاه دعوت جدید خود قرارداد ۴۸۴ ه . ق . قاضی حسین قاینی را به دعوت قهستان و خراسان فرستاد . وی با كمك اسماعیلیان قهستان قلعه باستانی ” دره ” را ، در ۱۵۰ كیلومتری جنوب شرقی بیرجند و در مجاورت سیستان تصرف نمود.
تصرف ” الموت ” در دیلم ” دره ” در قهستان ، دولت سلجوقی را متوجه خطر دعوت اسماعیلیان نمود و آنان را به واكنش شدیدی وادار كرد . امیر یورونتاش در الموت و قزل ساروغ با متحد سیستانی خود ( بهاء الدوله ) به حملاتی علیه اسماعیلیان دست یازیدند . اما ، مقاومت محصوران و مرگ ملكشاه عملیات را ناتمام گذاشت و همزمان با آن ، ابو طاهر ارانی دیلمی نیز به زندگی وزیر سالخورده خراسان ( خواجه نظامی الملك ) خاتمه داد.
گویا تقدیر بر این بود كه دستار وزارت و تاج شاهی همزاد یكدیگر باشند این عمل شهرتی عالمگیر برای كارد زنان صباحی فراهم آورد . اسماعیلیان با استفاده از فترت مرگ سلطان و وزیر ، به تصرف دژهای دیگری دست زدند و در سال ۴۸۶ ه . ق . میان دو فرزند او ، یعنی المصطفی لدین الله مشهور به نزار و المستعلی بالله احمد ، كه هر دو مدعی جانشینی پدر بودند ، اختلاف افتاد . در نتیجه اسماعیلیان به دو گروه ” نزاری ” و ” مستعلوی ” تقسیم شدند . اسماعیلیان ایران و شام به صورت رسمی طرفدار ” نزار ” شدند . و اسماعیلیان مصر و بلاد مغرب ، به امامت ” مستعلی ” معتقد شدند . استقلال جنبش اسماعیلیان ایران و جدایی آن از مصر ، به دعوت نزاریان روح و شور جدیدی بخشید.
نزاریان در سال ۴۸۹ ه . ق . قلعه ” لمسر ” را در الموت تصرف و آن را تعمیر و نوسازی نمودند . فساد داخلی دولت سلجوقی و نظام اقطاعی آن ، نیروی اسماعیلیان را در الموت و قهستان به مثابه نیرویی نجات بخش ساخته بود تا آنجا كه منور سیمجوری ( از بازماندگان خاندان كهن سیمجور ) قلعه طبس مسینان را به علت دراز دستی حاكم سلجوقی ، به اسماعیلیان وگذار نمود و همانند او عمید مسعود زورآبادی ( رئیس منطقه تر شیز ) از ستم تركان به اسماعیلیان پناه برد . بعدها ، تلاش فرزندان علاءالدین مسعود زورآبادی برای احیای خطبه نه نام عباسیان ، نتیجه نبخشید و خطیب ترشیز به وسیله اسماعیلیان و هواخواهان خشمگین ایشان پاره پاره شد.
منطقه قهستان از ” دره ” در جنوب ، تا ترشیز در شمال ، و از طبس مسینان در شرق ، تا طبس گیلكی در غرب ، به تصرف اسماعیلیان درآمد . اسماعیلیان طبس گیلكی در پشت سر امیری از یك خانواده قدیمی با سنتهای كهن مذهبی اسماعیلی قرار گرفتند و در جدال فرزندان ملكشاه ( بر كیارق و سنجر ) به نفع بركیارق وارد كارزار شدند ، كه چندان هم موفق نبود . با محكم شدن جای پای اسماعیلیان در الموت و قهستان ، آنان آماده پیشروی در نقاط دیگر و گسترش متصرفات خود شدند . در سال ۴۹۳ ه . ق . قلعه ” گردكوه ” یا ” گنبدان دژ ” در ۱۵ كیلومتری ارتفاعات شمالی دامغان ، به وسیله رئیس مظفر مستوفی اصفهانی ( حامی قدیمی اسماعیلیان ) فتح شد در همین سال ، قلعه شاه در اصفهان به وسیله احمد بن عبدالملك عطاش تصرف شد.
اسماعیلیان قومس با تصرف قلاع ” استوناوند ” و ” اردهن ” و ” لاجوردی ” ، در مسیر راه ری به خراسان ، این راه را به دست خود گرفتند و از كاروانیان باج و خراج طلب كردند .
