به گزارش پایگاه خبری مفاز، محمد مسعود سعیدی، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در نشست «آسیب‌شناسی مواجهه جامعه و معنویت‌های نوظهور» که از سوی این پژوهشگاه برگزار شد، گفت: عناوین مختلفی مانند فرقه‌های نوظهور، عرفان‌های کاذب و معنویت‌های انحرافی برای این گروه‌ها به کار می‌رود، اما بی‌طرف‌ترین عنوان برای این گروه‌ها، گروه‌های نوپدید دینی و معنوی است. محتوای غالب آنها ورزشی، عرفانی و شاعرانه و کارشان به ظاهر آرامش‌بخشی به افراد است، اما به تدریج در پذیرش پیروانشان برخلاف دین رسمی جامعه دست به اعمال مختلفی می‌زنند، از وصل به قدرت‌های منظم و کسب آرامش و معنای زندگی حرف می‌زنند و گاهی مدعی رسالت جهانی هستند.
وی افزود: گرچه برخی از آنها مدعی تطابق مطالبی که ارائه می‌کنند با آموزه‌های دین رسمی در جامعه هستند، اما عمدتاً با محتوا و سبک عملی دین رسمی مخالفت آشکار دارد. این گروه‌ها دو مشکل ایجاد کرده‌اند؛ یکی مسئله دینی و دیگری مسئله اجتماعی؛ در مسئله دینی، یک مبلغ دینی درصدد یافتن روشی برای ارشاد کسانی است که درگیر چنین فرقه‌هایی شده‌اند. در بعد اجتماعی هم این مسئله مطرح است که تعارض بین این افراد و جامعه و خانواده را چگونه باید برطرف کرد.
سعیدی با بیان اینکه خانواده‌هایی که دیندار به دین رسمی جامعه هستند، روش و منش این افراد را نمی‌پسندند، افزود: در این وضعیت، تعارض ایجاد می‌شود و این تعارض گاهی بین مدرسه و دانشگاه و حتی نهادهای رسمی با این افراد ایجاد می‌شود، به خصوص اینکه برخی نهادها نسبت به این افراد نگاه امنیتی هم دارند.
سعیدی با بیان اینکه بی‌نظمی و اختلال در روابط اجتماعی مسالمت‌آمیز و مخالف با قوانین اجتماعی مهمترین آسیب پیدایش چنین گروه‌هایی است، تصریح کرد: تحقیقات مختلف در ایران و سایر کشورها نشان می‌دهد چون این گروه‌ها، عضوگیری خود را براساس شبکه‌های اجتماعی مجازی و حضوری مانند افراد یک محله و یک باشگاه ورزشی و همسایگی انجام می‌دهند، بنابراین افراد نسبتاً همگن جذب می‌شوند.
بیشترین جذب گروه‌های نوپدید از جوانان ۱۸تا ۳۰ سال
وی اضافه کرد: همچنین تحقیقات صورت گرفته نشان می‌دهد که افرادی بیشتر جذب این گروه‌ها می‌شوند که در سنین پایین قرار دارند؛ یعنی عمدتاً از ۱۸ تا ۳۵ سالگی جذب این گروه‌ها می‌شوند؛ بیش از ۸۰ درصد جذب شوندگان جوانان هستند و عمدتاً افرادی که در این سنین تشکیل خانواده داده‌اند، به میزان قابل توجهی کمتر علاقه به این گروه‌ها نشان می‌دهند؛ افرادی که شاغل نیستند و خانواده فروپاشیده دارند، زمینه مناسب‌تری برای جذب دارند.
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه معمولاً افرادی که تحصیلات بهتری نسبت به عموم دارند، بیشتر جذب این گروه‌ها می‌شوند، اظهار کرد: تحقیقات نشان می‌دهد که زنان به خاطر عاطفه بیشتری که دارند، بیشتر جذب می‌شوند، اما باز این نتیجه، مطلق و روشن نیست، همچنین زنان ماندگاری کمتری در این گروه‌ها دارند؛ عمدتاً هم افرادی جذب می‌شوند که جستجوگر دینی بوده‌اند، گرچه باز امر مطلقی نیست؛ تحقیقی که بنده در ایران کرده‌ام، نشان می‌دهد جستجوگری دینی پیش شرط ورود افراد به این گروه‌ها نبوده است.
سعیدی بیان کرد: کسانی که وارد عرفان حلقه می‌شوند، غالباً چند پیش زمینه شخصی داشتند؛ اینها عمدتاً دارای گرایشات دینی و معنوی هرچند ضعیف هستند. اکثر کسانی هم که در این عرفان باقی می‌مانند، چنین پیش‌زمینه دینی را داشته‌اند و گرفتار اطلاعات ناقض و غلط بودند. همچنین کسانی که بیشتر اهل احساسات و نه تفکر منطقی بودند، جذب این عرفان شده‌اند، بنابراین روحانیون و مبلغانی که می‌خواهند با این افراد مواجهه داشته باشند، نباید چندان به برهان و استدلال تمسک کنند، زیرا اینها به استدلال اهمیت نمی‌دهند، بلکه آن‌چه به دلشان می‌نشیند و ارتباط احساسی برقرار می‌کنند، مدنظر آنهاست. برخی از این افراد هم خیلی دچار هیجانات هستند.
جذب افراد خیالپرداز به عرفان حلقه
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: همچنین افراد خیالپرداز بیشتر جذب این گروه می‌شوند و موفق‌تر عمل می‌کنند و پایبندی بیشتری هم به این نوع عرفان دارند؛ تحقیقات نشان داده است که پاسخ اولیه جامعه هم به این افراد، نوعاً خصمانه است و به صورت دشمن با این افراد برخورد می‌کنند و این مقوله در همه کشورها هم وجود دارد و مخصوص ایران نیست؛ در برخی کشورها حکومت‌ها وارد بحث می‌شوند، اما در برخی حکومت‌ها نسبت به اصل مطلب بی‌تفاوت هستند. در آلمان و فرانسه حکومت‌ها واکنش نشان داده و دخالت می‌کنند و در ایران هم دخالت‌ها بیشتر است.
سعیدی بیان کرد: حتی در کشورهایی که دین، تجربی است، برخورد ادیان با این گروه‌ها خصمانه است که عمدتاً در کشورهای غربی دیده می‌شود؛ در ایران حکومت دخالت دارد و مسائل عمدتاً با نگاه امنیتی و فیزیکی دیده می‌شود و افراد را روانه زندان می‌کنند که این نوع برخورد نتیجه زیادی ندارد، زیرا محمدعلی طاهری را به زندان انداختند، ولی پیروان عرفان حلقه کم نشده و رو به رشد است؛ مواجهه روحانیت هم عمدتاً مواجهه جدی و علمی نیست.
وی افزود: روحانیون زیادی داریم که در کلام و فقه متخصص هستند و می‌توانند تعارض عقاید و باورهای این گروه‌ها را با اسلام بسنجند، اما برای مواجهه درست باید تخصص علوم اجتماعی هم وجود داشته باشد، بنابراین باید استادان رشته علوم اجتماعی در کنار روحانیت به رفع این آسیب‌ها بپردازند.
بایسته‌ای برای روحانیت
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به تحقیقات خود در مورد یوگا، اضافه کرد: یکی از رؤسای فدراسیون یوگا در مشهد که فردی مذهبی هم هست، می‌گفت که به دوستان روحانی بگویید در مورد یوگا هر مطلب نادرستی را ننویسند و نگویند، بلکه بیایند در کلاس‌های ما شرکت کنند و ببینند ما چه مطالبی را تدریس می‌کنیم. وی از اینکه دقت لازم در مواجه با یوگا نمی‌شود، گله‌مند بود، بنابراین فقط بحث کلامی در این زمینه کافی نیست و باید وارد تحقیق میدانی بشویم.
وی اضافه کرد: برخی پیش فرض خود را کاذب بودن این معنویت‌ها می‌دانند، چون در تضاد با اسلام است. بنابراین وقتی کسی از قبل چنین پیش‌فرضی دارد، نمی‌تواند قضاوت منصفانه و تاثیر مثبت روی افراد درگیر در این ماجرا داشته باشد؛ مسئله دیگر یکسان‌انگاری بین تمامی این گروه‌ها با متغیرات کلی است که نتیجه بحث و تحلیل‌های نادرستی ارائه می‌شود و عمدتاً محقق استنتاجات شخصی را به صورت حدسی و بدون استناد به تحقیقات میدانی مطرح می‌کند.
سعیدی بیان کرد: پیش‌فرض اشتباه دیگر این است که همه معنویت‌های جدید از سوی نظام سلطه طراحی و تولید شده است که درست نیست؛ البته نظام سلطه ممکن است از برخی از آنها حمایت کند تا بر سر جامعه ما بلا بیاورد؛ همچنین به صورت کلی گفته می‌شود که این معنویت‌ها کارآمد نیستند، چون مخالف اسلام هستند؛ یعنی دلیل متقن برای این سخن خود نمی‌آورند، اما این کلی‌گویی دردی از مخاطبان این فرقه‌ها دوا نمی‌کند و مورد پذیرش آنها نیست؛ نسبت دادن ضعف فکری به همه بنیانگذاران معنویت جدید از دیگر اشتباهات در عمده تحقیقات پیرامون این فرقه‌ها است.
